Het levende Jodendom – gastcolumn Ruben Vis
Hoe moeten protestantse christenen in Nederland met de Joden en het Jodendom omgaan? Binnenkort worden er binnen Protestantse Kerk in Nederland (PKN) twee ‘Israëlzondagen’ georganiseerd. In een gastcolumn voorziet Ruben Vis de christenen van advies.
Dit najaar is het in de PKN twee keer Israëlzondag. Allereerst de jaarlijkse Israëlzondag op de eerste zondag in oktober. Een ruime maand later staat Israël opnieuw op de agenda, als de synode van de Protestantse Kerk zich buigt over actualisering van de nota Het Israëlisch-Palestijns conflict in de context van de Arabische wereld van het Midden-Oosten uit 2008. De Israëlzondag staat dit jaar in het teken van zelfreflectie: hoe spreken wij over Joden? Die zelfreflectie staat ook in de nota en in het te bespreken addendum centraal.
Uitgangspunt voor de PKN is de kerkordelijke opgave van de onopgeefbare verbondenheid van de kerk met het volk Israël en het zoeken van het gesprek met Israël inzake het verstaan van de Heilige Schrift; in het bijzonder betreffende de komst van het Koninkrijk van God. Sinds 75 jaar bestaat er nog een Israël, de staat Israël, gevestigd in het gebied van het land Israël. Verwarrend? Geenszins. Want het volk, het land en de staat zijn ten nauwste met elkaar verbonden.
Eigen staat
De staat Israël is de meest concrete en meest robuuste manifestatie van levend Jodendom. Een eigen staat is het meest sterke dat een groep, een volk, kan hebben. Dit gegeven, soevereiniteit en staatsmacht, verhield zich niet met eeuwige verdoemenis. Niet alleen zijn de Joden met hun Joodse geloof niet van de aardbodem verdwenen, ze zijn zelfs teruggekeerd naar soevereiniteit in het Heilige Land, het land Israël. Ze hebben er een Joods karakter aan gegeven, hebben het groen gemaakt. Ook is Israël is uitgegroeid tot een regionale supermacht.
Dit kan geen levend voorbeeld zijn van goddelijke verdoemenis en van de tot eeuwig dolen gestrafte Jood. De omgang met de meest concrete en meest robuuste manifestatie van levend Jodendom behoort tot de grootste uitdagingen waarmee het christendom in het algemeen, en het protestantisme in het bijzonder, zich geconfronteerd weet.
Kerkelijk anti-Judaïsme
Voor kerkelijk anti-judaïsme is de observatie in de plaats gekomen dat ‘de kerk te lang Israël objectiverend en theologiserend heeft gedefinieerd – en meestal onjuist met ernstige gevolgen voor dit volk’. Dat schreven dr. Andre Drost, ds. Bart Gijsbertse en dr. Henk Vreekamp in 2008 de PKN-nota Het Israëlisch-Palestijns conflict in de context van de Arabische wereld van het Midden-Oosten. (De door hen geschreven paragraaf 4.3 die handelt over de relatie van de Protestantse Kerk tot het volk Israël, lijkt qua toon en teneur bijna los te staan van de rest van de nota).
Hun woorden zijn een uiting van een veranderd inzicht dat helemaal past in deze tijd waarin het zichzelf-zijn en het zelf bepalen van ieders eigen identiteit de norm is. Waarin de woorden van Paulus ‘Wie ben jij dat je een oordeel velt over je broeder en zuster’ (Rom. 14:10) gemeengoed zijn. Dat zou ook dus moeten gelden als het over Joden en Jodendom gaat.
‘God schenkt gerechtigheid (NBV: vrijspraak) aan allen die in Jezus Christus geloven’ (Rom. 3:22). De Joden met hun Joodse religie behoorden niet tot het universum van allen die in Jezus Christus geloven. Joden zijn door hun omgeving beschouwd als de ander, de uitgeslotene, en daarmee de uit te bannen. De Verlichting met zijn gelijkheidsideaal heeft de Sjoa niet kunnen voorkomen.
‘Othering’
Als het gaat om inclusie zijn Joden exclusivistisch. Als het gaat om de strijd van zwarten zijn Joden wit. Als het World Economic Forum ervan wordt beticht wereldheerschappij na te streven is WEF-baas Schwab ineens Joods. Als er gedemonstreerd wordt tegen vrouwenonderdrukking mag een Palestijnse vlag wel worden meegedragen maar een Israëlische vlag niet. Zolang er elders in de wereld sprake is van geïnstitutionaliseerde othering van Joden, wordt de kritiek op Israel al gauw onder othering van Joden geschaard.
Niettemin, gebleven is het levende, voortgaande Jodendom dat is blijven vertrouwen op God waarvan de profeet Jeremia zegt dat wie op God vertrouwt niet op zal houden vruchten voort te brengen (Jer. 17:8).
Ruben Vis is bestuurslid van het Overlegorgaan Joden en Christenen (OJEC) en is secretaris van het Nederlands Israëlietisch Kerkgenootschap (NIK).
