‘Het meisje dat Auschwitz overleefde’ is boeiend – recensie

Met de jaren zijn er veel boeken verschenen over de Sjoa en Auschwitz, maar toch nam recensent Dick Hage dit boek – ‘Het meisje dat Auschwitz overleefde’ ter hand. Het orthodoxe Jodendom speelt er een grote rol in, wat het anders dan anders maakt. Het boek is een vertaling van het originele Engelstalige verhaal, dat vijf jaar geleden uitkwam. Het is spannend en boeiend, aldus Hage.

Er zijn nogal wat boeken met Auschwitz in de titel. Toen ik deze zag liggen, dacht ik: ‘Het zoveelste boek over de Tweede Wereldoorlog. Daar word je vast niet vrolijk van. Maar wel begrijpelijk dat je het geluk dat je hebt gehad voor het nageslacht kenbaar gemaakt wil hebben’. De foto op de omslag deed me meer aan Westerbork denken dan aan Auschwitz, waardoor ik in eerste instantie aannam dat het over een Nederlands meisje ging.

Verwerkt

De tekst op de achterflap maakte me vervolgens wel nieuwsgierig. Ik wilde weten hoe Eti Elboim, de dochter van de hoofdpersoon Sara Leibovits, als tweede generatie-schakel in de ketting, het verhaal van haar moeder verwerkt zou hebben. Moeder Sara was in haar tienerjaren toen zij in Auschwitz zat en daar overleefde.

Door de reviews op de binnenomslag en de informatiepagina over het boek zelf, bleek dat het om een vertaling gaat. Na vijf jaar is het in het Nederlands uitgebracht. En dat het gaat om een transport uit het toenmalige Hongarije van een meisje dat geboren was in Komjat, een dorp in het toenmalige Tsjecho-Slowakije.

Leitmotiv

De hoofdpersoon uit deze biografische roman is vijftien jaar en tien maanden oud als ze in Auschwitz terecht komt. Ze overleeft het en haar verdere leven is geheel gewijd aan het vertellen van haar belevenissen op scholen aan de jeugd in Israël en aan wie maar horen wil wat ze allemaal heeft meegemaakt.

Sara’s verhaal is in het boek verweven met dat van haar dochter in hoofdstukken die elke keer weer getiteld zijn ‘Zeventig jaar later’. Het Leitmotiv van de dochter is: ‘In elke generatie moet er iemand zijn die zichzelf beschouwt alsof hij Auschwitz heeft overleefd’.

De moeder vertelt in detail over de genocidefabriek die als doel de vernietiging van een heel volk had. Ze vertelt haar verhaal erg persoonlijk: het is innemend geschreven, zonder rancune of haat. Hoop is wat haar op de been houdt en ze heeft klaarblijkelijk veel geluk gehad.

Toegeschreeuwd

Zelf heb ik – omdat ik wat ouder ben – al ontzettend veel kampverhalen gehoord en gelezen, documentaires en films over kampervaringen gezien. Wat voor mij nieuw was, was te beseffen dat Sara altijd werd toegeschreeuwd, dat alles op commando moest worden uitgevoerd. Ze werden daar robots. En dat overkwam een meisje dat was opgegroeid in een traditioneel religieus gezin, waarin hoofdstukken uit de Misjna en Gemara werden doorgespit. Een meisje dat de Spreuken van de vaders (Pirke Avot) goed kende.

Geloof

Door het verhaal van dochter Eti besef je wat het moet betekenen als je opgroeit zonder een grootmoeder of grootvader te hebben gehad. En hoe het voelt als je op school merkt dat andere kinderen ooms en tantes, neven en nichten hebben en jij niet. Het uiterst complexe vraagstuk van het geloof tijdens en na de Sjoa komt ook aan de orde als dochter haar ouders vraagt hoe ze konden blijven geloven in de Schepper van de Wereld na alles wat hun overkomen was.

Het boek is naast een goed geschreven ‘dubbele’ biografie ook letterlijk het product van een cursus die het doel heeft om de tweede generatie Holocaust-overlevenden te helpen om de verhalen van hun ouders een plek te geven. En toch zegt de moeder een keer tegen haar kind: “In Auschwitz zijn dingen gebeurd waar ik nooit iets over zal vertellen.” De volwassen dochter begrijpt dat en vindt haar moeder wijs.

Terug naar Auschwitz

Als ze later samen Auschwitz bezocht hebben, vraagt moeder aan dochter waarom ze zo bedroefd kijkt. “We hebben gewonnen,” zegt ze tegen haar dochter. “Dit verhaal heeft een goede afloop. We hebben een land gesticht.” Even later hebben ze – vol met emoties – bij het tankstation ineens zin in iets zoets ter compensatie voor alles wat ze in Auschwitz hebben gezien en gehoord. Ze zien ijsjes van een merk dat ze ook uit Israël kennen en – religieus als ze zijn – bellen zij hun rabbijn in Israël met de vraag of de ijsjes kosjer zijn.

Baby

Het verhaal van de moeder gaat na de bevrijding uit Auschwitz door de Russen ook over de belevenissen op haar tocht naar Israël. Ze heeft dan al haar levenspartner gevonden en ze reizen met hun baby. Drie reisvergunningen hebben ze, die ze met hun eigen geld hebben gekocht. Iemand spreekt hen aan en stelt voor dat ze de baby in Roemenië achterlaten, zodat hij de reisvergunning kan overnemen. Wat een naar verhaal!

Al met al een boeiende roman dus. Ook als je niet thuis bent in de begrippen van het orthodoxe Jodendom is het verhaal door middel van een uitstekende nadere verklaring in de noten goed in zijn context te interpreteren. Chapeau wat dat betreft.

Dit boek poogt de lezer de waarden mee te geven die in het verhaal verankerd liggen: hoop, geloof, vriendelijkheid, medeleven, moed, vindingrijkheid, het belang van familie en de wil om te overleven. En dat lukt.

Titel: ‘Het meisje dat Auschwitz overleefde’
Auteurs: Sara Leibowits, Eti Elboim
Uitgeverij: Boekerij
ISBN: 9789049206147
Aantal pagina’s: 272
Prijs: 21,99