‘Hitlers ultieme oorlog’ is een gemiste kans – recensie
Het boek ‘Hitlers ultieme oorlog. Jodenvervolging in bezet Europa’ van Klaas A.D. Smelik is een grabbelton aan van alles en nog wat geworden, aldus recensent David Barnouw. ‘Er is erg veel geschreven over de Holocaust, maar de auteur heeft wellicht geen goede keuze gemaakt’. Dit boek had zo mooi kunnen zijn, aldus Barnouw.
Het is een dappere onderneming van auteur Klaas Smelik om binnen driehonderd pagina’s de complete Jodenvervolging in Europa in beeld te brengen, maar dat is slechts ten dele gelukt. Ten dele, omdat hij álles wil behandelen: de negentiende eeuw, de ideologie, de Joden in het Derde Rijk en de Wannseeconferentie, en pas op pagina 127 komt de Jodenvervolging in Europa aan de beurt. Dat moet dan in minder dan 150 pagina’s worden behandeld, wat leidt tot wel erg grote stappen door alle Europese landen waar Joden werden vervolgd.
Nederland krijgt in ‘Hitlers ultieme oorlog. Jodenvervolging in bezet Europa’ weer (te) veel nadruk met twee pagina’s over de beroving van de Nederlandse Joden, evenzoveel pagina’s over Westerbork en een pagina over de organisatie van de Jodenvervolging in Nederland. Over de Joodse Raad laat Smelik zijn grote idool Etty Hillesum aan het woord, die in ‘heldere taal over de dubieuze rol van de Joodsche Raad’ schreef. Dat zij daar zelf een baantje had, wordt wijselijk weggelaten.
Het probleem is natuurlijk dat over zijn onderwerp ongelofelijk veel is geschreven en dat dit boek een fraaie samenvatting zou kunnen zijn. Echter, de auteur vat niet samen, maar haalt overal wat vandaan. Een beetje Gobineau, een beetje Wagner en Marx en dan bijna drie pagina’s over het begrip Ariosofie. En na weer een paar oudere antisemieten duikt de Amerikaanse onderzoeker Goldhagen opeens op met zijn kritiek met betrekking tot Christopher Brownings studie Ordinary men (1992).
Smelik maakt een onderscheid tussen de Jodenvervolging in de met Duitsland verbonden staten en de bezette staten en bespreekt het dan ook in twee hoofdstukken. Hij veronderstelt dat in het eerste geval de nazi’s rekening dienden te houden met hun bondgenoten en in het tweede geval helemaal niet. Dat is een versimpeling van de feiten, want de ene bondgenoot is de andere niet. En wat moet je dan met Denemarken: geen bondgenoot, maar wel bezet en toch wordt daar rekening gehouden met de lokale omstandigheden. Zijn tweedeling vertaalt zich in elk geval niet tot het percentage omgekomen Joden; dat verschilt danig van land tot land. Het moge duidelijk zijn dat daar niet één verklaring voor is, maar een veelheid van verklaringen, die ook nog per land verschillen.
In de epiloog probeert Smelik nog een aantal verklaar-theorieën, maar hij komt er duidelijk niet uit. Wel mogen we lezen dat het beeld dat Charlie Chaplin in 1940 van Hitler gaf in zijn film The Great Dictator ‘steeds minder houdbaar’ is. Het beeld van een ‘krankzinnige tiran’ is natuurlijk zelden serieus genomen. Ook zijn terloopse opmerking dat de Sjoa ‘bijvoorbeeld door gerichte bombardementen te verstoren’ zou zijn, is al decennialang ontkracht. Er is, zoals gezegd, erg veel geschreven over de Holocaust, maar de auteur heeft wellicht geen goede keuze gemaakt. Er is achterin ook geen gewone literatuurlijst te vinden, maar wel een lijstje ‘Om verder te lezen’ en daar zien we bijvoorbeeld wel Pressers Ondergang uit 1985 (eerste druk is uit 1965), maar niet de zeer belangrijke studie Dimension des Völkermords uit 1991 van Wolfgang Benz.
Het wreekt zich dat de auteur geen deskundige op het gebied van de Jodenvervolging is en sommige zaken schijnbaar voor het eerst tegenkomt. En waarom vertaalt hij de rang van Sturmbahnführer in ‘aanvalseenheidsleider’, terwijl de gangbare vertaling gewoon ‘majoor’ is? Helaas is dit boek een gemiste kans, want heldere samenvattingen over moeilijke zaken zijn altijd welkom.
Titel: Hitlers ultieme oorlog. Jodenvervolging in bezet Europa
Auteur: Klaas A.D. Smelik
Uitgeverij: Walburg Pers
ISBN: 97864563085
Prijs: 29,90 euro
