‘Hollywood is heimisch’, Spielberg’s The Fabelmans – filmrecensie

In het werk van Hollywood-icoon Steven Spielberg is het jongetje in hem nooit ver weg. De kinderlijke verwondering duikt continu op in films als E.T. the Extra-Terrestrial, Jurassic Park en Empire of the Sun. Maar een film over zijn eigen jeugd, daar waagde Spielberg zich tot voor kort niet aan. Tot hij recent ‘The Fabelmans’ maakte, over de jonge Sam die opgroeit in een liberaal-Joods gezin en een ongekende passie voor films maken ontwikkelt. Ofwel: de jeugd van Steven Spielberg.

Kafkaësk

“Het maken van The Fabelmans was een Kafkaëske ervaring,” zo zei Spielberg over het produceren van de film. Want ondanks een flinke portie fictie is het overduidelijk het levensverhaal van de jonge filmmaker. Spielberg heeft volgens eigen zeggen altijd persoonlijke films gemaakt, alleen dook hij in The Fabelmans nu voor het eerst in zijn eigen jeugd, met een grote rol voor zijn ontluikende liefde voor het filmmaken, tegen de achtergrond van het Joodse gezin waarin hij opgroeide.

Hapklare brokken

De vraag is of hij daarbij het eerlijke verhaal over zichzelf vertelt of als ware showman alles in hapklare entertainmen-tbrokken verpakt voor een zo groot mogelijk publiek. Niet voor niets begint The Fabelmans met de jonge Sam die door zijn ouders wordt meegenomen naar de bioscoop om daar overweldigd te worden door The Greatest Show on Earth van Hollywoodlegende Cecil B. DeMille. Het is 1952 en de bioscoop is nog hét massamedium voor vermaak. En Sam ziet zichzelf meteen als als nieuwe grote showman: met een simpele camera bouwt hij met modeltreintjes een echte filmset waar hij de enorme treinramp uit The Greatest Show on Earth nabootst. Het is duidelijk wat Spielberg hier wil laten zien: dit zijn de prille stappen van een toekomstige Hollywoodlegende – namelijk hijzelf.

Chanoeka

De film volgt niet alleen Sam in zijn toenemende enthousiasme voor het medium film, maar schetst ook een indringend beeld van Sams ouders. Niet voor niets draagt Spielberg ‘The Fabelmans’ ook aan hen op. En waar Spielberg in zijn bekendste films, afgezien van Munich en Schindler’s List, weinig doet met zijn Joodse wortels, geeft hij die in zijn nieuwste film ruim baan. Als het gezin Fabelman na het bioscoopuitje naar huis rijdt, merkt Sam op dat hun huis het enige is dat donker is. “Joden hebben geen kerstverlichting,” is de reactie van zijn ouders hierop. Wel wordt er elke dag een nieuwe kaars aangestoken voor Chanoeka, waarbij ook ooms en tantes met Jiddische verhalen komen (De tekst gaat verder onder de video, red.).

Droomfabriek in LA

Later in de film laat Spielberg ook een meer grimmige kant zien, als Sam met antisemitisme op school te maken krijgt. “Niemand houdt van Joden, behalve andere Joden,” zijn woorden die Steven Spielberg en Tony Kushner als scenarioschrijvers in de mond van een van Sam’s medestudenten leggen. Het zal er niet toevallig inzitten; van Spielberg is bekend dat hij zich regelmatig uitspreekt tegen het opkomende antisemitisme in deze tijd. Hollywood daarentegen wordt neergezet als een veel betere plek. “Hollywood is heimish,” zegt Sams oom tegen hem. Het is bijna een bevestiging van een nog altijd bestaand cliché over de droomfabriek in Los Angeles.

Meesterregisseur

Het zwaartepunt van de film ligt uiteraard bij Sam, maar net als het haast onkreukbare imago van de meesterregisseur – zowel persoonlijk als in zijn werk – is het personage van Sam ook vaak de redelijkheid zelve, En dat maakt het niet meteen het meest interessante karakter. Veel boeiender zijn Sams ouders, gespeeld door Michelle Williams en Paul Dano. Vooral Williams zet op weergaloze wijze een vrouw neer die gevangen zit in het keurslijf van de jaren vijftig en in haar zoon een bondgenoot ziet voor haar vrije creatieve geest. “Maak een film waar een meisje de held is in plaats van mannen die alleen maar staren naar de horizon,” zegt ze tegen Sam. Dano speelt op prachtige manier de vader en echtgenoot die zijn vrouw niet wil beperken maar ook ambities in het leven heeft. Het levert een voelbaar intense dynamiek tussen de twee op.

Voortkabbelende film

Spielberg is de koning van de Hollywoodfilm, waar de massa centraal staat. Deze aanpak zorgt er ook voor dat The Fabelmans nergens echt schuurt of vlamt. Het is een met liefde en vakmanschap verteld verhaal, iets dat je met een gerust hart aan Spielberg kan overlaten. Maar echte frictie en intense emoties ontbreken in de meestal rustig voortkabbelende film. Sams personage blijft een wat eendimensionaal karakter. Spielberg bewaakt ook hier nadrukkelijk zijn eigen imago. “Het leven bestaat uit meer dan alleen film, Fabelman!” roept een student Sam toe in de film. Het zou een goed voornemen voor Spielberg kunnen zijn om mee van zichzelf bloot te durven geven.

The Fabelmans draait vanaf donderdag 2 februari in verschillende bioscopen in heel Nederland.

Lees ook:
‘Babi Yar. Context’ is hard nodig, juist óm de context – filmrecensie
‘Dat de geschiedenis zichzelf herhaalt, is evengoed een cliché als een dagelijkse waarheid. De eerste beelden van de documentaire Babi Yar. Context waarbij we zien hoe een brug in 1941 tijdens de Duitse inval van de toenmalige Sovjetrepubliek Oekraïne wordt gebombardeerd, kunnen niet dichterbij de journaalbeelden van vandaag komen. Zeker als we later in de film ook gebombardeerde Oekraïense steden zien en stromen vluchtelingen die dagenlang richting een onzekere toekomst lopen…’