Italiaanse ‘troonpretendent’ zegt ‘sorry’ voor anti-Joods handelen van zijn voorvader

Bijna 83 jaar na dato heeft de achterkleinzoon van de Italiaanse koning Victor Emanuel III excuses aangeboden voor het handelen van zijn voorvader tegenover de Joden. Destijds ondertekende de vorst rassenwetten tegen Joodse burgers, iets wat volgens zijn verre nazaat Emanuele Filiberto di Savoia vreselijk dom en ontzettend wreed was. Hij biedt daarom per brief excuses aan aan de Joodse gemeenschap en vraagt om vergeving. De wetten zijn ‘een onaanvaardbaar document, een onuitwisbare schaduw over mijn familie, voor heel Italië een wond die nog steeds open is’, aldus erfprins Emanuele Filiberto, ook wel de prins van Venetië. Joods Italië is sceptisch over de brief.

Verbod opgeheven
Italië schafte de monarchie in 1946 per referendum af en vervolgens leefde koninklijke familie lang in ballingschap. In 2003 nam de regering Berlusconi een wet aan waarmee het verbod voor mannelijke leden van de koninklijke familie Di Savoia om Italiaans grondgebied te betreden werd opgeheven. Ze moesten wel eerst trouw zweren aan de republiek en alle pretenties op de troon laten varen, wat ze deden. Emanuele Filiberto di Savoia, de kleinzoon van de destijds afgetreden Umberto II, vertoeft daardoor alweer een aantal jaar in Italië, waar hij een bekend persoon is. Tevens is hij aanvoerder van een marginale politieke groepering die de monarchie terug wil.

Dancing with the Stars
De prins van Venetië, die in het verleden de Italiaanse versie van Dancing with the Stars won, schreef de excuusbrief een paar dagen terug, maar dateerde die op 27 januari, de dag waarop Auschwitz in 1945 werd bevrijd en die thans bekend staat als Holocaust Memorial Day. In de jaren twintig, dertig en veertig gedoogde zijn overgrootvader Victor Emanuel III het dictatoriale bewind van fascist Benito Mussolini. Ook ondertekende hij diens wetten, waaronder de Joodse rassenwetten uit 1938.

Uit de brief
‘Ik veroordeel de rassenwetten van 1938, waarvan het volle gewicht nog altijd op mijn schouders en dat van heel het Koninklijk Huis van Savoia rust’, schrijft de 48-jarige erfprins, die zijn brief afgelopen weekend tevens via Twitter en Facebook verspreidde. ‘Ik verklaar plechtig dat we onszelf niet herkennen in wat Vittorio Emanuele III deed: een pijnlijke handtekening, waarvan we ons distantiëren. Het was een onaanvaardbaar document, een onuitwisbare schaduw voor mijn familie, een wond die nog open is voor heel Italië’.

Rassenwetten
De rassenwetten van destijds vormden het begin van de discriminatie en vervolging van de Italiaanse Joden. Veel Joden verloren hierdoor hun baan en bezittingen, en kregen het in de samenleving erg moeilijk. Hoewel het regime van Mussolini de Joden niet liet wegvoeren naar de vernietigingskampen, was dit toch niet uitgesloten. De eerste Joden werden in september 1943 toch afgevoerd. Dat gebeurde toen de Duitsers de macht hadden overgenomen in Noord-Italië, waar ze een vazalstaat vestigden met Mussolini aan het hoofd. Naar schatting zijn tussen de 7.500 en achtduizend Italiaanse Joden vermoord in de kampen.

Vraagtekens
De Italiaanse Unie van Joodse gemeenschappen heeft er vraagtekens bij waarom het zo lang (83 jaar) heeft moeten duren voordat de koninklijke familie afstand nam van de rassenwetten. ‘De morele veroordeling van het regime en zijn daden, die Emanuele Filiberto nu verbaal voor de eerste keer tot uitdrukking brengt, is voor duizenden Joden, strijdende partizanen en overtuigde anti-fascisten een vaandel en een leidraad bij de strijd om te overleven geweest’, aldus Unie-voorzitter Noemi di Segni in een schriftelijke reactie. Ze spreekt van ‘een initiatief dat als exclusief persoonlijk moet worden beschouwd, waarbij een ieder reageert voor zijn daden en vanuit zijn eigen geweten’.

Sceptisch
De Joodse gemeenschap van Rome is sceptisch over de actie van de erfprins. ‘De nazaten van de slachtoffers hebben geen enkele machtiging om te vergeven en het is ook niet aan Joodse instituties om personen en feiten te rehabiliteren waarover het oordeel geprent is in de geschiedenis van ons land’. Het stilzwijgen over deze feiten van de nakomelingen van het Italiaanse koninklijk huis, ‘dat meer dan tachtig jaar heeft geduurd, is een verdere verzwarende omstandigheid. De afstammelingen van de slachtoffers hebben geen macht om te vergeven en het is evenmin aan de Joodse instellingen om mensen en feiten te rehabiliteren waarvan het historische oordeel in de geschiedenis van ons land is ingeprent’, aldus de Joodse Romeinen.

Wisselende reacties
Commentatoren in de Italiaanse media zijn lovend en kritisch over de verontschuldigingsbrief van Emanuele Filiberto. In het Jodendom kunnen alleen zonden die in de eerste persoon zijn geleden, worden vergeven, zegt voorzitter Ricardo Franco Levi van de Italiaanse uitgeversvereniging tegen de krant La Reppubblica. “Emanuele Filiberto’s daad lijkt mij verschuldigd, maar vergeving is altijd individueel. Victor Emanuel III had erom moeten vragen, die er tijd voor had, maar die ervoor koos om het niet te doen.” Vele anderen, zoals de historicus Giovanni Sabbatucci, zeggen ‘beter één excuus te veel dan één te weinig’.

Lees ook:
Zanger Dotan maakt furore in Italië
Dotan mag optreden voor paus Franciscus. Dat maakte hij op zijn Facebookpagina en via zijn platenmaatschappij bekend. Hij stapt op het vliegtuig naar Rome voor een optreden in het Vaticaan. Sinds de zomer van 2020 maakt de zanger, bekend van hits als ‘Home’ en het succesvolle album 7 Layers, furore in Italië op tv, radio en in online media.