JHM-expositie over Levie Mozes Zadok, ‘de Joodse Zwarte Piet’
Net als in voorgaande jaren wordt er ook dit jaar weer gediscussieerd over de rol van Zwarte Piet in Nederland. Weinigen zullen weten dat schoolmeester Jan Schenkman die Zwarte Piet rond 1850 voor het eerst in een jeugdboek optekende, vlak daarna nog een personage in het leven riep: de Joodse soldaat Levie Mozes Zadok. Net als de verhalen van Zwarte Piet stonden die rond Zadok bol van discriminerende stereotyperingen. Het Joods Historisch Museum (JHM) toont over dit fenomeen daarom nu de expositie Levie Zadok en Zwarte Piet: twee karikaturen.
Vandaag weer open
“Het is voor ons belangrijk om deel te nemen aan actuele maatschappelijke discussies,” zegt JMH-directeur Emile Schrijver. “Met deze mini-expositie tonen we wat voor effect stereotypen zoals Levie Zadok en Zwarte Piet op de beeldvorming hebben. Een must-see voor iedereen die meer wil begrijpen over hoe figuren als Zwarte Piet en Levie Zadok en discriminerende denkbeelden ontstaan.” De tentoonstelling is gebaseerd op het recent verschenen boek Lachen om Levie van Ewoud Sanders en is tot en met 13 december te zien in het JHM, dat vanaf vandaag weer open is voor het publiek.
Joodse lafaard
De Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman kwam in 1854 op de proppen met Levie Zadok. Vier jaar eerder voerde hij het karakter Zwarte Piet al op in een jeugdboek. De Joodse figuur Zadok, altijd afgebeeld met een enorme kromme neus, schreef in een mix van plat Amsterdams en Jiddisj een brief aan zijn ‘memmele’ in Amsterdam waarin uitlegt hoe hij als soldaat is terechtgekomen in de Krimoorlog. De brief werd onder de mensen zo populair dat er in korte tijd nog veel meer verschenen, ook van concurrerende schrijvers en uitgevers. De Zadok-brieven spotten onder meer met vooroordelen over de Joodse handelsgeest en schilderden Levie af als lafaard.
Gemaakt voor het witte publiek
Levie Zadok en Zwarte Piet hebben beiden fysieke kenmerken en karaktereigenschappen die het christelijke, witte publiek in die tijd vermakelijk vond. Het gaat om stereotyperingen die tot op de dag van vandaag doorwerken. Hoewel de populariteit van Zadok aan het eind van de negentiende eeuw afnam, bleef het bespotten van Joden nog decennialang populair. Pas na de Tweede Wereldoorlog zag men in dat dit smakeloos, beledigend en discriminerend is. Voor Zwarte Piet duurde dit besef aanzienlijk langer. Pas sinds een jaar of tien nemen steeds meer Nederlanders aanstoot aan deze karikatuur.
Lees ook:
Joods Cultureel Kwartier per 1 juni weer open
De musea en instellingen van het Joods Cultureel Kwartier (JCK) gaan vanaf 1 juni weer open voor het publiek. Zij het wel in aangepaste vorm vanwege de 1,5 meter-samenleving. Het JCK volgt de regels van de overheid voor ‘een veilige en verantwoorde heropening’. Verder ligt er een protocol van de Museumvereniging met richtlijnen voor musea.
