Kafka-vertaler overleden vlak voor sterfdag Kafka

Amper drie dagen voor de honderdste sterfdag van de schrijver Franz Kafka is zijn Nederlandse vertaler en kenner overleden. Het gaat om Willem van Toorn, die bekend stond om zijn literaire vertaalwerk van de Joods-Boheemse schrijver van weleer. Kafka zelf stierf op 3 juni 1924, precies honderd jaar geleden. De auteur ‘leeft’ nog steeds: zijn werk wordt nog veelvuldig gelezen en in Praag is er een museum over hem.

Willem van Toorn is vrijdag op 88-jarige leeftijd in het Franse Châteauroux overleden. Een dag daarvoor zouden zijn laatst gemaakte werken gepresenteerd worden. Het gaat om een vertaling van brieven van Franz Kafka met als titel Ik moet u zo ontzettend veel schrijven en een boek over de auteur: Kafka voor beginners. In de decennia ervoor heeft Van Toorn zich intensief beziggehouden met het vertalen van het werk van de Tsjechisch-Joodse schrijver, die op 3 juni 1924 op amper veertigjarige leeftijd stierf.

Van Toorn werd geboren op 4 november 1935 in Amsterdam. Hij groeide op in de buurt Oud-West, samen met de later ook bekende schrijvers Bernlef en K. Schippers.Als jonge twintiger schreef hij in 1959 zijn eerste novelle, De explosie, waarna nog veel werk zou volgen, zoals De Rivier. Sinds 1988 was hij actief als redacteur van Raster en vele literaire tijdschriften, waaronder de Vlaamse Gids en Hollands Maandblad. Hij schreef onder meer twee kinderboeken (‘Rooie’, 1991 en ‘Heer Doos’, 1997) die in de jaren negentig met een Zilveren Griffel werden bekroond.

Modern Nederlands

Van Toorn ging op een gegeven moment in Frankrijk wonen en werken. Van daaruit richtte hij zich ook op het vertalen van de werken van John Updike en Franz Kafka. Van die laatste ging het om vertalingen in het huidige Nederlands. Voor Van Toorn was het belangrijk dat de teksten van Kafka aansluiting vonden bij de tijd. Zo vertaalde hij Kafka’s roman Das Schloss niet langer als Het slot, maar als Het kasteel, omdat hij vond dat dat veel gangbaarder Nederlands was.

Naast de werken van Kafka vertaalde Van Toorn ook teksten van de Joodse auteur en maker Stefan Zweig (waaronder De wereld van gisteren), Klaus Mann, Christopher Isherwood en E.L. Doctorow. Hij vertaalde tevens poëzie en was ook dichter. Zijn eigen werk werd vertaald in onder andere het Engels, Duits, Italiaans en Zuid-Afrikaans. Verder ontving hij anderen prijzen, zoals de Jan Campert Prijs en de A. Roland Holst-Penning voor zijn hele oeuvre.

Honderd jaar

Het is een bijzonder toeval te noemen dat Van Toorn drie dagen voor de sterfdag van Franz Kafka overleden is. Op maandag 3 juni is de honderdste herdenking van het overlijden van de Duitstalige Tsjechische schrijver van Joodse komaf. In Duitsland, Tsjechië en ook Nederland zijn allerlei activiteiten georganiseerd waar wordt stilgestaan bij het oeuvre en leven van Kafka, die meesterwerken schreef als Das Schloss, Der Process en Die Verwandlung. Ook in Praag, zijn woon- en werkplaats van weleer, is in het Kafka-museum een programma.

Franz Kafka wordt gezien als een van de grootste auteurs van de twintigste eeuw die een stempel heeft gedrukt op de moderne westerse literatuur. Hij groeide op in de Duitstalige Joodse gemeenschap van Praag. Hij kan gezien worden als een Boheemse schrijver die in de traditie van de Midden-Europese cultuur stond. Zijn werk kenmerkt zich door een nachtmerrieachtige, onheilspellende sfeer, waarin een machteloos persoon voor schuldig wordt gehouden van iets dat hem niet is meegedeeld. Zijn twijfel en wanhoop worden gezien als een bewijs voor zijn schuld (kafkaësk). Kafka’s oeuvre staat voor velen als symbool voor de ontwortelde mens in de moderne tijd.