Kan Sonja Barend het toneelstuk over haar leven nog stoppen?

Aan de vooravond van de premiere van het toneelstuk over het leven van Sonja Barend (84) heeft zij besloten haar handen ervan af te trekken. Volgens voormalige talkshow-presentatrice gaat het stuk teveel over haar periode als presentator en te weinig over het lot van haar vader, dat haar leven zo bepaald heeft. ‘Sonja’ gaat volgende week in premiere. Kan het stuk echter nog worden gestopt door de hoofdpersoon?

Barend en haar uitgever De Bezige Bij lieten maandag in een persbericht weten hun handen af te trekken van het stuk, dat gebaseerd is op haar boek ‘Je ziet mij nooit meer terug’. In 2023 hebben regisseur Servé Hermans en actrice Angela Schijf van Barend en de uitgever toestemming gekregen om er een toneelstuk van te maken. Later liet zij zich interviewen door de makers, samen met Schijf, die de hoofdrol op zich neemt.

Vader

Aan het einde van de rit pakt het stuk anders uit dan gedacht. Volgens Barend wordt het zwaartepunt van haar boek over het hoofd gezien. Daarin vertelt ze over haar Joodse vader die in Auschwitz werd vermoord en de gevolgen daarvan voor haar leven. In het boek staat ook dat dat ze aan de talkshowtafel alles aan iedereen durfde te vragen, maar aan de keukentafel de wezenlijke vragen aan haar moeder nooit gesteld kreeg.

Scenario

Barend en De Bezige Bij schrijven dat zij zich ‘niet kunnen vinden in de wijze waarop in het scenario van de toneelproductie de inhoud van het boek wordt weergegeven’. De repetities begonnen in november. Voorafgaand liet Barend aan het AD weten zich te verheugen op het eindresultaat. Mogelijk is het script van Vincent van der Valk sindsdien aangepast, waardoor zij en de uitgever zich er niet meer in kunnen vinden.

Tegenhouden?

Mocht zij dat willen, dan wordt het juridisch gezien voor Barend moeilijk om het stuk nog tegen te houden, zo blijkt uit een artikel in het AD. “Want iedereen mag in principe een toneelstuk over iedereen maken, zolang het maar wegblijft bij smaad. Alleen is dit specifieke stuk dus gestoeld op het boek van Sonja Barend, waar ook auteursrecht op rust,” vertelt jurist Dirk Visser, hoogleraar intellectueel eigendomsrecht aan de Universiteit van Leiden.

Afspraken

Visser vermoedt dat de makers in 2023 niet alleen om Barends toestemming hebben gevraagd, maar dat er ook andere afspraken in een contract zijn vastgelegd. “Dat gebeurt meestal bij toneelbewerkingen en verfilmingen van boeken. Schrijfster Marga Minco was veertig jaar geleden zó ontevreden met de wijze waarop haar boek verfilmd werd, dat ze hier langdurig tegen procedeerde.”

Vrijheid

Sinds de affaire Minco is het normaal dat auteurs aan makers veel vrijheid geven om met hun eigen interpretatie van het boek te komen, aldus Visser. “Daar staat tegenover dat de auteurs zich dan het recht voorbehouden om te kunnen zeggen dat ze niet meer achter de productie staan, exact wat Barend en De Bezige Bij dus nu gedaan hebben. De bewerkers mogen nu niet meer stellen dat zij zich baseren op het boek van Barend. Maar mochten de partijen afspraken gemaakt hebben over de afdracht van een deel van de opbrengst van het toneelstuk, dan blijven die waarschijnlijk gewoon gehandhaafd.”

Mulisch

In BN’nerland krijgt Sonja Barend kritiek op haar beslissing. In het SBS-programma Shownieuws zegt filmkenner René Mioch haar handelswijze verkeerd te vinden. “In de filmwereld gebeurt dit heel vaak, hè, als er boeken verfilmd worden. Dan heb je schrijvers die bij elke fase van de ontwikkeling betrokken willen zijn, maar Harry Mulisch zei altijd: ‘Ik verkoop het en ga maar een ander kunstwerk maken en ik zie jullie op de première.’”

Ander verhaal

Mioch: “Dan bemoei je je er dus niet meer mee. Als het zo persoonlijk is als bij dit verhaal, denk ik dat de makers het nooit goed kunnen doen. Dan moet je je er eigenlijk gewoon niet meer mee bemoeien. Naar de première gaan en zeggen: ‘Het is een heel ander verhaal geworden, het gaat niet meer over mij, ook goed.’ Weet je, maar laat die mensen zelf hun ding doen.”

Premiere

De premiere vindt op zondag 19 januari plaats in het nieuwe De La Mar Theater in Amsterdam. Producenten Senf en Toneelgroep Maastricht lieten maandag aan het AD weten de beslissing van Barend en De Bezige Bij ‘te betreuren maar te respecteren’. Naar verwachting zullen zij en de uitgever niet over de rode loper wandelen. Ook moet nog duidelijk worden of het boek in de communicatie over het toneelstuk wordt geschrapt.