Kandinsky ‘Bild mit Häusern’ blijft in bezit Stedelijk Museum

Het schilderij ‘Bild mit Häusern’, dat in de Tweede Wereldoorlog van Joden geroofd zou zijn, blijft in het bezit van het Stedelijk Museum. Dat heeft de Amsterdamse rechtbank bepaald. Nabestaanden van de voormalige eigenaar hadden een rechtszaak tegen het museum aangespannen. Zij, de erven Lewenstein, stellen dat de Restitutiecommissie, die zich over Joodse roofkunst buigt, eerder verkeerd oordeelde en dat het werk hen moet toekomen. De rechter stelt hen hierin op alle punten in het ongelijk.

Eerste uitspraak leidend
‘Belangrijk is dat het toetsingskader van de rechter wettelijk beperkt is. Het gaat hier om een bindend advies van de Restitutiecommissie, waarbij zowel de gemeente als de erfgenamen zelf voorafgaand aan het onderzoek hebben aangegeven het bindend advies van de commissie te zullen accepteren’, aldus de Amsterdamse rechtbank. Kortom: omdat de Restitutiecommissie in eerste instantie al beslist had dat het niet gaat om roofkunst en omdat zowel de nabestaanden als het museum hadden beloofd zich bij die uitspraak neer te leggen, is die uitspraak volgens de rechter leidend. Het is onduidelijk of de erven nog in beroep gaan.

Geen roofkunst
In 2013 deed de Restitutiecommissie onderzoek naar de verkoop. Dit gebeurde op verzoek van de erfgenamen, het Stedelijk Museum en de gemeente Amsterdam, dat officieel in het bezit was van het kunstwerk omdat het Stedelijk in 1940 nog onderdeel van de gemeente was. In 2018 oordeelde de commissie dat er geen sprake was van roofkunst, omdat de verkoop ‘moet zijn veroorzaakt door de verslechterde financiële omstandigheden waarin Lewenstein en zijn vrouw al voor de Duitse inval verkeerden’. Het oordeel van de commissie zorgde voor verontwaardiging in de Joodse gemeenschap.

Rechtsgang
Ondanks het oordeel van de Restitutiecommissie stapten de erfgenamen naar de rechter om het schilderij alsnog te krijgen. Volgens hun advocaat Axel Hagedorn klopte de conclusie van de commissie niet. “Robert Lewenstein was al voor de veiling naar Frankrijk gevlucht. Over het geld kon hij dus helemaal niet beschikken. Hij was al vertrokken uit Nederland en geldelijke transacties waren niet meer mogelijk,” zei Hagedorn eerder tegen Het Parool. Hij diende processtukken in bij de Amsterdamse rechtbank. Bij de stukken zit het accountantsrapport van weleer. Daaruit blijkt dat het bedrijf van de familie Lewenstein in 1939 en 1940 niet in financieel zwaar weer verkeerde.

‘Pure roofkunst’
Volgens Hagedoorn gaat het om ‘pure roofkunst’. “Het als vrijwillig bestempelen van kunstverkoop (…) voor Joden in 1940 is als bizar te kwalificeren. Een Joodse familie die in bezettingstijd vrijwillig een werk verkoopt, is onzin. Dat deed geen enkele Joodse kunstverzamelaar. Dit is pure roofkunst,” aldus de raadsman in de krant. Ook zou de Restitutiecommissie niet integer zijn. Vier van de zeven commissieleden volgens hem een band met het Stedelijk Museum. Ze zijn lid van de Business Club van het museum, werken bij een kantoor dat het museum sponsort of hebben meegeholpen aan een expositie in het museum. “Deze leden hadden zich moeten verschonen van hun taak.”

Handjeklap
In 1940 zou het Stedelijk Museum ook een rol hebben gespeeld in de veiling van het doek Das Bunte Leben van Kandinsky. Dit werk had het museum in bruikleen hangen van de familie Lewenstein, maar op de bewuste veiling in oktober 1940 zou het museum een rol hebben gehad. Op de veiling kon een kunsthandelaar uit Blaricum het voor een koopje inlijven. “Met deze particuliere handelaar werden vlak voor de veiling afspraken gemaakt om de aankoopprijs van beide Kandinsky-schilderijen te minimaliseren. Ze zouden niet tegen elkaar opbieden zodat de prijzen laag bleven,” aldus Hagedoorn begin dit jaar in de krant. Momenteel hangt het doek in het Lenbachhaus in München. De erven proberen het eveneens terug te krijgen.

Lees ook:
‘Van Engelshoven moet zich schamen’ – interview met roofkunst-gedupeerde
Hester Bergen heeft een bijzondere tijd achter de rug. Eerder werd bekend dat de restitutiecommissie voor Joodse roofkunst minder formalistisch en meer empatisch te werk moet gaan. Er is te weinig interactie met de spelers waardoor te vaak dingen verkeerd lopen, en nabestaanden moeten de kans krijgen om door de commissie te worden gehoord. Dit stelde een evaluatiecommissie onder leiding van Jakob Kohnstamm na maanden van onderzoek.