Leo Mock (55), een groot Joods geleerde – in memoriam

Rabbijn en dr. Leo Mock, die vorige week op 55-jarige leeftijd onverwachts overleed, stond in en buiten Joods Nederland bekend als een man met grote religieuze en academische kennis. Tegelijkertijd zette hij zich in voor de interreligieuze dialoog, die hij graag aanslingerde. Mock was actief binnen verschillende Joodse kringen en kerkgenootschappen, en had een open visie naar een ieder. Hij schreef tevens columns en publiceerde diverse artiekelen. Het wegvallen van Mock komt voor velen als een grote klap.

Betrokken

Leon Mock (roepnaam: Leo) werd op 11 augustus 1968 in Amsterdam geboren. Zijn ouders Harry Mock en Minny Mock-Degen waren beiden actief in en betrokken bij Joods Nederland. Vader Harry Mock is de initiatiefnemer van Amphora Books, een bekende Joodse uitgeverij, en heeft het Joods Virtueel Museum opgezet. Moeder Minny (zij overleed in 2020) was cultureel antropoloog en promoveerde op het Joodse onderwerp Ba’alot Tsjoeva, waarbij ze Joodse vrouwen (en hun moeders) interviewde die orthodox(er) waren geworden.

Studietijd

Net als zijn ouders richtte Leo Mock zich al jong op het bestuderen van het Jodendom. Toen hij 17 was maakten zijn ouders halverwege de jaren tachtig aliya, waarbij hijzelf ook de gang naar Israël maakte. Hij heeft daar ongeveer zeven jaar aan verscheidene jesjivot gestudeerd. Rond zijn 25ste ging hij in Israël naar de universiteit: het was op Bar Ilan, de religieuze universiteit in Ramat Gan, waar hij Joodse Geschiedenis studeerde. In die omgeving heeft hij zijn latere vrouw Yael ontmoet, die in dezelfde periode aan deze universiteit studeerde.

Cum laude

Halverwege jaren negentig verhuisden ze samen naar Nederland, waar Leo Mock zich verder ging verdiepen in het Jodendom en de leer van de halacha. Ook was hij bibliothecaris van de Joodse bibliotheek Ets Haim. Aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) studeerde hij tevens Oude Geschiedenis en aan de Tilburg University ging hij verder: in 2015 promoveerde Mock cum laude op het proefschrift ‘Het begrip Ruach Ra’a in de rabbijnse responsaliteratuur van na 1945: een case study in de relatie tussen kennis over de fysieke wereld en traditionele kennis’.

Allerhande thema’s

Mock doceerde van 1999 tot 2010 Rabbinica (Misjna, Talmoed, Midrasj) aan de UvA-vakgroep Hebreeuws van de Universiteit van Amsterdam. Tevens werkte hij voor Stichting PaRDeS en was hij redacteur van het tijdschrift Tenachon. Collega en katholieke vriend Marcel Poorthuis schrijft over Mocks redacteurschap: ‘Hij heeft daar naar mijn schatting zeker twintig jaar aan bijgedragen over allerhande thema’s, of het nu ‘grenzen’, ‘dialoog’ of ‘mystiek’ was. Hij werkte bovendien voor uitgeverij Amphora, waar zijn vader de scepter zwaaide.”

Bruggenbouwer

Gaandeweg reikte de van huis uit orthodoxe Mock de hand naar liberale en progessieve Joods-religieuze groepen en kerkgenootschappen. Het ging hem om het delen van en spreken over kennis, en om de dialoog met anderen. Mensen stonden daarin voorop. Poorthuis noemt hem terecht ‘een bruggenbouwer’. “Leo stond stevig in de orthodox-Joodse traditie, al heb ik nooit expliciete nadruk daarop bij hem gemerkt: het was als vanzelfsprekend. Daarnaast was hij een bruggenbouwer, niet alleen tussen christendom en Jodendom, maar ook tussen liberaal en orthodox Jodendom, een minstens zo grote prestatie!”

OJEC

Het Overlegorgaan Joden en Christenen (OJEC) kon ook op veel steun en inzet van Mock rekenen. Hij was immers een van de voortrekkers van de interreligieuze dialoog in Nederland. Net als in de Joodse gemeenschap stonden voor hem daar kennis, vragen en open staan naar de ander centraal. Het overlijden van Mock komt voor het dagelijks bestuur van het OJEC als een klap, zo schrijft die op de site van de organisatie. Mock was tevens bestuurslid van de Stichting Sha’ar en initiatiefnemer van Limoed.

Nooit stil zitten

Mock was verbonden aan de Tilburg University, vanwaaruit hij als docent Judaïca verschillende publicaties op zijn naam zette. Een greep daaruit: ‘Benedictus XVI en het Jodendom – De lerende kerk’, ”Blijf zitten waar je zit’ – Een nieuwe kijk op grenzen’ en ‘De Lubavitcher Rebbe’. De productieve Mock zat nooit stil, want hij schreef opinieartikelen, onder meer voor Joods Educatief Centrum Crescas. Tevens gaf hij daar Rabbinica-cursussen. Sinds 2012 was hij ook adviseur Joodse Zaken van het Joodse bejaardencentrum Beth Shalom. Hiernaast schreef hij boeken waarin hij de Talmoed toegankelijker wilde maken voor een breed publiek.

Grote schok

Het onverwachtse overlijden van Leo Mock, op donderdag 31 augustus, veroorzaakte een grote schok in en buiten Joods Nederland. Een man die jarenlang zo actief was, nog middenin het leven stond en met zoveel verschillende mensen samenwerkte, was opeens niet meer. De lewaja [Joodse begrafenis, red.] die de volgende dag op Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel plaatsvond, werd dan ook door honderden mensen van allerlei achtergronden bezocht. Mock was lid van de Portugees-Israëlietische Gemeente (PIG).

Leraar en vriend

Tijdens de lewaja spraken rabbijnen uit verschillende stromingen binnen het Jodendom. Naast Abraham Rosenberg (PIG) waren dat Joram Rookmaaker (LJG Amsterdam) en Tamarah Benima (BHC). “Nu ik hier sta geloof ik werkelijk niet dat ik kan overdrijven wat Leo voor mij betekend heeft. Hij was mijn leraar en mijn vriend. En ik ben daarin zeker niet de enige,” zei Rookmaaker. “Met regelmaat kwamen er mensen op mijn pad, uitnodigingen voor spreekbeurten of leersessies, waar dan na enig navragen bleek dat Leo erachter zat. Mijn aarzeling wimpelde hij steevast af met: dat is belangrijk, dat moet je doen. En tegen Leo zei ik niet gemakkelijk Nee. Niet vanuit autoriteit, maar vanuit overtuiging.”

Geen ‘beroepsjood’

Benima noemde Mock een pijler van Joods Nederland. “Hij was geen ‘beroepsjood’ die om de haverklap met zijn kop op de tv was of te horen op de radio. Nee, een bescheiden, stille kracht achter heel veel initiatieven die Joden en niet-Joden kennis bij moesten brengen, die mensen bij elkaar bracht, die Joodse literatuur ontsloot, die het pad naar het Jodendom effende.” Benima: “Met zijn kennis, kwaliteiten en persoonlijkheid is het geen overdrijving te zeggen dat Joods én niet-Joods Nederland een groot mens moet missen. Leo’s dood is een ramp. Een ander woord ervoor heb ik niet.”

Vrijbuiterschap

Tijdens de sjiwwe [zevendaagse rouwperiode, red.] wijdde ook NIK-secretaris Ruben Vis woorden aan Mock. “In al zijn vrijbuiterschap heeft hij, in ieder geval mij, beïnvloed om meer of nog meer ruimte te bieden aan andere opvattingen. Ik denk dat daarin of in ieder geval daarin Leo’s kracht lag. Hij wist natuurlijk veel en veel meer, maar die kennis zette hij niet in om zijn gelijk te krijgen, hoogstens om je te motiveren de zaak eens van een andere kant te bekijken. Leo bedolf je niet met zijn waarheid, terwijl hij die wel in pacht had.”

Royaal uitdelen

Niet alleen uit Joodse, maar ook uit christelijke hoek kwamen reacties op de plotse dood van Mock. Zo ontving zijn familie bezoek en een brief van de Nederlandse bisschoppenconferentie. Herman Woorts, de hulpbisschop van Utrecht, schreef: ‘Leo was gesprekspartner, leraar en vraagbaak, maar bovenal was hij een fijn en hartelijk mens’. OJEC-voorzitter, Piet van Midden, tevens predikant in de Protestantse Kerk in Nederland: ‘Een mens heb je nooit alleen. Je moet delen met anderen. Jarenlang mochten we gebruik maken van Leo’s kennis, betrokkenheid en humor. Leo deelde royaal uit’.

‘Een ramp’

De gevolgen van een hartaanval werden Mock fataal. Naast velen in de samenleving laat hij zijn vrouw Yael en vier dochters achter. Volgens BHC-rabbijn Benima, die vertelde dat hij aan hartfalen overleed, laat Leo Mock ook een persoonlijk en inhoudelijk gat achter. De redactie van Jonet.nl wenst de familie en nabestaanden van Leo Mock veel sterkte met dit grote verlies. BDH.

Lees ook:
Evelien Gans (67) overleden – in memoriam
Historica Evelien Gans, die bekend werd om haar publicaties op het gebied van moderne Joodse geschiedenis en de relatie tussen Joden en niet-Joden in Nederland. Gans was actief op het gebied van de moderne Joodse geschiedenis en schreef onder meer een dubbelbiografie van vader en zoon Jaap en Ischa Meijer (2007). Ook was ze bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam.