Leonard Bernstein: 100ste geboortedag

Bernstein
Flickr

Leonard Bernstein zou vandaag honderd jaar zijn geworden. De verjaardag van Joods-Amerikaanse componist en allesdoener in de klassieke muziek wordt op zaterdag 25 augustus ‘gevierd’ door zijn fans en door liefhebbers van klassieke muziek. Vooral in de Verenigde Staten, waar Bernstein nog steeds (28 jaar na zijn dood) wordt gezien als een cultureel icoon van de twintigste eeuw. Bernstein was veelzijdig. Niet alleen kon hij een groot orkest dirigeren, maar ook lukte het hem om klassieke muziek naar een breed publiek te brengen. Veelal middels tv-shows en media-optredens.

Leonard Bernstein was de zoon van de Oekraïense Joden Sam Bernstein en Jennie Resnik, die in 1908 hun sjtetl ontvluchtten om de dienstplicht te ontlopen in het toen nog tsaristische Rusland. Zijn vader was een handelaar in haarproducten en kwam van oorsprong uit de plaats Rovno. Eenmaal in Amerika zette Sam Bernstein zijn commerciële werk voort in Lawrence, Massachussetts. In die plaats werd op 25 augustus 1918 Leonard Bernstein geboren. Het kind had al op vroege leeftijd interesse in muziek, maar vader wilde daar in eerste instantie weinig van weten. Al op zeer jonge leeftijd luisterde Bernstein naar pianomuziek en was meteen geboeid; hij begon vervolgens serieus te leren piano spelen toen de familie de afgedankte piano van zijn nicht Lillian Goldman overnam. Na verloop van tijd bracht vader Sam zijn zoon naar concerten.

Als kind trok hij op met zijn jongere zus Shirley. Hij speelde vaak complete opera’s of symfonieën van Beethoven met haar aan de piano. Na zijn basisschool en middelbare school ging Bernstein muziek studeren aan de Harvard-universiteit en aan het Curtis Institute of Music in Philadelphia. Als student viel hij op door zijn veelzijdigheid. In 1939 studeerde Bernstein cum laude af met de scriptie ‘The Absorption of Race Elements into American Music’. Na zijn studie ging hij in New York wonen, van waaruit hij het dirigeren zou leren en ontwikkelen. Hij kreeg een aanstelling bij het New York Philharmonic Orchestra en maakte verschillende musicals die succesvol waren op Broadway.

In een klap beroemd
Als dirigent beleefde Bernstein zijn doorbraak door, zonder te hebben gerepeteerd, als gastdirigent op te treden nadat Bruno Walter door een zware griep was geveld. Wekenlang dirigeerde de jonge Bernstein. Het programma omvatte werken van Schumann, Miklós Rózsa, Wagner en Richard Strauss’ Don Quixote met solist Joseph Schuster, de solocellist van het orkest. Voor het eerste concert sprak Bernstein kort met de zieke dirigent Bruno Walter, die bepaalde moeilijkheden aanstipte in de werken die hij moest uitvoeren. Op de dag na Bernsteins eerste optreden berichtte de New York Times over Bernsteins optreden: “Het is een goed Amerikaans succesverhaal, de warme, vriendelijke triomf ervan vulde Carnegie Hall en verspreidde zich ver via de radio.” Hij werd onmiddellijk beroemd, omdat het concert nationaal was uitgezonden op CBS Radio. Daarna verscheen Bernstein als gastdirigent bij vele andere Amerikaanse orkesten.

Bernstein was van 1958 tot 1969 de eerste dirigent en artistiek leider van het New York Philharmonic. Met dit orkest, waar hij al een jaar of vijftien bij betrokken was, nam hij alle symfonieën van Gustav Mahler op. Ook dirigeerde hij een keer praktisch onvoorbereid in theater La Scala in Milaan de Medea van Luigi Cherubini, met de Griekse operazangeres Maria Callas in de hoofdrol. Jarenlang presenteerde hij op televisie een educatief programma over klassieke muziek, waarin hij deze muziekvorm op een laagdrempelige manier wist over te brengen aan het grote publiek. Bernsteins bevlogen interpretaties van de klassieke muziek maakten hem populair in de VS. Als dirigent en artistiek leider zorgde hij ook voor de eerste uitvoeringen van symfonieën van Charles Ives.

Na 1969 begon Bernstein zich toe te leggen op het componeren. Een van zijn bekendste werken is de (ook verfilmde) musical West Side Story. Zijn Mass: A Theatre Piece for Singers, Players, and Dancers behoort tot zijn belangrijkste composities uit de jaren zeventig. Dit was een theaterstuk voor zangers, acteurs en dansers. Oud-presidentsvrouw Jacky Kennedy was zijn opdrachtgever. De wereldpremière vond plaats tijdens de opening van het John F. Kennedy Centrum voor Podiumkunsten in Washington D.C. Het werk bevatte klassieke muziek- en rockmuziek-elementen, maar ook Latijnse liturgieën en Hebreeuwse gebeden. Later schreef hij een musical ter gelegenheid van het tweehonderdjarig bestaan van de VS (1976), zijn eerste flop en daarmee zijn laatste musical.

Meespelend en theatraal
Bernstein musiceerde meeslepend en met met hart en ziel. Hij legde veel emotie in de muziek, volgens sommigen deed hij dit ook als er juist meer afstand moest zijn. In zijn laatste jaren gaf hij de voorkeur aan live-opnamen met publiek boven studio-opnamen. Bernstein was vele jaren het icoon van de klassieke muziek in Amerika. In Europa werd hij als eerste Amerikaanse musicus als volledig gelijkwaardig aan Europese topmusici gezien. Bernstein dirigeerde regelmatig de Wiener Philharmoniker, het Koninklijk Concertgebouworkest en het Boston Symphony Orchestra. Met deze orkesten maakte hij ook live-opnamen van concerten. Hij bezat niet alleen kwaliteiten als uitvoerend musicus en componist, maar doorbrak ook grenzen tussen klassieke muziek en andere muziekgenres en wist andere mensen enthousiast te maken voor muziek in het algemeen.

Na de val van de Berlijnse Muur besloot Bernstein om naar Berlijn te gaan en daar concerten te geven. Op 23 december 1989 trad hij op in de West-Berlijnse Philharmonie en op 25 december 1989 stond hij in het Oost-Berlijnse Schauspielhaus. In beide gevallen dirigeerde hij de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven. Het tweede concert werd wereldwijd op televisie uitgezonden ter viering van de val van de Berlijnse Muur. Bernstein verving daarbij in Schillers tekst van het slotkoor Ode an die Freude het woord “Freude” (vreugde) door “Freiheit” (vrijheid), omdat de Oost-Duitsers de vrijheid hadden verworven.

Bernstein was een een zware kettingroker. Hij kondigde zijn pensionering aan op 9 oktober 1990 en stierf vijf dagen later in zijn appartement in het Dakotagebouw in New York aan een hartaanval, veroorzaakt door asbestkanker. Hij was 72 jaar oud. Sinds zijn vijftigste verjaardag had hij gevochten tegen longemfyseem. Op de dag van zijn begrafenis trok de stoet door de straten van Manhattan. Bouwvakkers namen hun hoeden af en zwaaiden. Bernstein werd begraven op Green Wood Cemetery in Brooklyn, New York. De homoseksuele Bernstein was getrouwd met actrice Felicia Cohn Montealegre, waarmee hij drie kinderen had. Hij was 72 jaar oud.

Categorie:

Home » Achtergrond » Leonard Bernstein: 100ste geboortedag