Leugenaar, in één woord een prachtroman – boekrecensie

‘Een verrukkelijk boek waarin leugens een eigen leven gaan leiden’.

De leugen is onlosmakelijk aan het leven verbonden.

De zeventienjarige Noefar Sjalev is een tobberige meid, melancholie en eenzaamheid spatten als het ware van haar af, Niemand schenkt aandacht aan haar, niemand is vriendelijk; ze valt gewoon niet op: ‘Eigenlijk bestaat ze niet’. Om wat bij te verdienen heeft ze een vakantiebaantje in een ijssalon in Tel Aviv, bij uitstek een plek waar de klandizie vrolijk een lekker ijsje bestelt. Noefar is alles behalve vrolijk en slijt haar werkuren in kommer en kwel.

Op een goede – of moeten we zeggen; kwade? – dag komt de enigszins bekende zanger Avisjai Milner in de zaak. De zeer ijdele ongeduldige man beledigt Noefar omdat zij hem naar zijn mening niet snel genoeg bedient. Ook haar uiterlijk bevalt mijnheer niet en dat laat hij duidelijk en luidruchtig merken. Noefar kan de situatie niet aan en vlucht de zaak uit naar een nabijgelegen verwaarloosde binnenplaatsje. Avisjai rent haar achterna, want hij denkt dat ze zijn (wissel)geld van tweehonderd Shekels heeft meegenomen. Hij grijpt haar hand en op dat moment komt een gevoel in Noefar op om gehoord te worden. En horen doet men haar. Ze schreeuwt het uit van de door hem gebezigde vernedering. Van alle eerdere vernederingen in haar leven. Ze schreeuwt zo hard dat ze zelfs de sirenes van de politie-auto niet hoort. Er komen buren op het geschreeuw af, twee verkeersagenten, en uiteindelijk zo’n beetje de hele straat om te zien wat daar op het binnenplaatsje aan de hand is.

Vervolgens verneemt heel Israël via de pers van het ellendig incident. Er wordt uitgebreid verslag gedaan in de dagbladen, want hoe verschrikkelijk toch dit schandaal op het verwaarloosde binnenplaatsje in de stad, waar een kwetsbare meid, een kind nog, door een over het paard getilde beroemdheid seksueel is lastiggevallen.

De toch al niet zo luisterrijke carrière van Avisjai Milner – voormalig winnaar van een talentenjacht – is naar de knoppen, terwijl Noefar nu in de schijnwerpers staat. Ze is daarom van plan haar leugen overeind te houden. Maar er kan een kink in de kabel komen, want er is namelijk iemand die heeft gezien en weet dat haar relaas over poging tot aanranding niet klopt. Die jongeman is de introverte eenzame Lavi Maimon – die dus de evenknie van Noefar is. Hij stond voor het raam van waaruit hij naar dat binnenplaatsje keek. Naar de politie gaan en zijn verhaal vertellen lijkt hem geen optie. Nee, Lavi heeft een beter idee; hij besluit haar te chanteren zodat hij haar aandacht krijgt en zij hem seksuele gunsten zal bieden. Hij benadert haar, waarbij het erg onhandig en verlegen toegaat.

Al is de leugen nog zo snel…
Voor Noefar gaat na het incident met Avisjai Milner een wereld van aandacht en waardering open. Ze bloeit op onder de brede interesse van de media, van de verlegen Lavi en vooral haar klasgenoten die haar altijd links lieten liggen. Ze leeft in een glanzende wereld die haar leugen voor haar geopend heeft; het pertinente verzinsel dat overweldigend veel profijt oplevert. Zoveel, dat ze er zelfs niet over peinst hier op terug te komen. Ook Lavi heeft zich op glad ijs begeven. In die opgedrongen situatie van een gedeeld geheim raken zij op een bizarre manier aan elkaar verslingerd: ‘Als een kadaver waarin zich bijen genesteld hadden, die een zoete honing maakten’. Partners in crime

De wereld draait verder en in het leven van Noefar gebeurt veel. In haar nieuwe status figureren onder anderen een begripvolle politie-agente, een bedelaar die zich als doofstomme voordoet en zelfs de president van Israël. Haar jongere zus Maja, die tot voor Noefars leugen alle aandacht op zich gevestigd wist, is argwanend.

Avisjai Milner zit inmiddels in de gevangenis en Noefar koestert zich in haar nieuwe leven als Bekende Israëlische. Zij realiseert zich dat als de waarheid boven water zou komen, er dus van geen handtastelijkheid of aanranding sprake was op dat verwaarloosde binnenplaatsje, de aandacht van de media en het volk zich tegen haar zou keren en ze door al die ‘fans’ verguisd en vernederd zou worden. Langzamerhand dringt de waarheid zich op. De zogenaamde doofstomme bedelaar heeft alles gezien en gehoord, hij en de zus van Noefar spelen hierbij een cruciale rol.

Heerlijke zwarte humor
Dat ‘Leugenaar’ verscheen tijdens de apotheose van #Me Too (2018) moet toevallig zijn, want de schrijfster zal niet naar aanleiding van de eerste berichten over de talloze seksuele schandalen de pen hebben gepakt om in enkele weken deze roman te schrijven. Dat neemt niet weg dat ‘Leugenaar’ perfect aansluit op deze internationale beweging. #MeToo wordt niet genoemd, maar toch is er een causaal verband tussen het fictieve verhaal en de bittere realiteit.
In verreweg de meeste gevallen zullen klachten en aantijgingen van slachtoffers waar zijn, maar er zullen ook leugentjes en wraakoefeningen zijn die op dat moment in vruchtbare aarde vielen. Voordat de verdachte voor de rechter verscheen was het oordeel ‘schuldig’ al geveld

‘Leugenaar’ is in één woord een prachtroman waarin de mens in al zijn kwetsbaarheid en egoïsme tot op het bot wordt gefileerd. De schrijfster doet dat gelukkig niet met een in zwavel gedoopte pen, maar met niet aflatend optimisme over de mensheid, waarbij zwarte humor de beschreven situaties extra navrant maakt.
Een voorbeeld van humor is als het gaat over het geweten van, in dit geval, de doofstomme getuige die weet dat het om leugens gaat maar alles op zijn beloop laat: ‘Eerst had de doofstomme zich voorgenomen niets te zeggen. In de ochtend deed hij de cafés aan met in zijn hand het kartonnen bord: IK BEN DOOFSTOM.
Door de vaak relatieverende humor wordt de lezer gedwongen een standpunt in te nemen dat wellicht afwijkt van het gangbare zwart of wit zonder compromis.

Ayelet Gundar-Goshen (Tel Aviv 1982) heeft psychologie gestudeerd en kan (daarom) op secure wijze de karakters in ‘Leugenaar’ determineren door ingewikkelde mentale laagjes van de personages te ontbloten en duiden waarom zij liegen en hun leugens koesteren. ‘Leugenaar’ is spannend, vermakelijk en houdt de lezer een spiegel voor. Want hebben we niet allemaal een leugentje achter de hand? Dat kan uiteenlopen van ‘Sorry dat ik wat laat ben, maar de brug was open’, tot intriges zoals in ‘Leugenaar’.

Zoals gezegd is het een spannend en vermakelijk verhaal, vandaar dat het zal worden verfilmd.

‘Leugenaar’ – oorspronkelijke titel ‘Hasjakraniet wehaïer – is in het Nederlands vertaald door Shulamith Bamberger. Zij is in 2018 in Tel Aviv in haar slaap overleden. De vertaling was nog niet klaar, dit is door een collega afgerond.

Titel: Leugenaar
Auteur: Ayelet Gundar-Goshen
Uitgeverij: Cossee
ISBN: 978 90 5936 8729/nur 302
Prijs: 21,99 euro

Lees ook:
‘Terug naar Tarvod’ van Boris Dittrich – boekrecensie
‘Een boeiend, ontroerend en spannend liefdesverhaal over jonge mensen op een kibboets, die ‘uit de kast durven komen’. Homoseksualiteit sprak je in de kibboets niet uit.