Margriet opent nieuw centrum Apeldoornsche Bosch

Prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven openden maandagavond het hernieuwde herinneringscentrum voor het Apeldoornsche Bosch, de Joodse psychiatrische inrichting waarvan in de Sjoa nagenoeg alle Joodse bewoners en medewerkers werden vermoord. Het nieuwe pand moet meer inzicht geven over wat hier is gebeurd, ook voor de jeugd. Jonet.nl deed een eerste impressie op.

Beelden uit de jaren dertig tonen een statig gebouw, omgeven door bomen. Het hoofdgebouw is een oase van rust, ver van de drukke stad. Dit was een bloeiende, Joodse psychiatrische instelling met ruime paviljoens waar de patiënten volgens de nieuwste inzichten werden behandeld. Aan het woord is Wim van de Donk, voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Nabij hem zijn prinses Margriet en mr. Pieter van Vollenhoven die het vernieuwde herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch heropenen met één druk op de rode knop.

Uitbreiding

Dankzij financiële bijdragen van de gemeente, provincie, fondsen en het bedrijfsleven kon het centrum de afgelopen maanden voor ruim 1,6 miljoen euro worden uitgebreid, meldt Omroep Gelderland. De gemeente Apeldoorn doneerde daarvan zeven ton. In een nieuwe ontvangstzaal kunnen nu groepen tot veertig personen worden ontvangen. Op het plein voor het gebouw zijn symbolisch 1.400 voetstappen uit metaal gefreesd, een verwijzing naar het aantal slachtoffers van het oorlogsdrama.

Precies 82 jaar

De nacht van 21 januari 1943 laat een duistere leegte achter: die nacht werden de patiënten en personeelsleden weggevoerd. De meesten gingen meteen met de trein naar Auschwitz om daar te worden vergast. Snel daarna gingen nog twee transporten van Apeldoorn naar Westerbork. Slechts 21 mensen zouden het overleven. Het statige gebouw van het Apeldoornsche Bosch ging daarna dienst doen als herstellingsoord voor de Waffen SS. Zo werd de herinnering aan de Joodse kliniek weggevaagd.

Ergste misdaden

De ontruiming van het Apeldoornsche Bosch is een van de ergste misdaden uit de Tweede Wereldoorlog, zeggen meerdere sprekers bij deze openingsplechtigheid. Tegelijk is het verhaal over deze kliniek ook relatief onbekend bij het grote publiek. Het herinneringscentrum moet daar verandering in brengen en de verhalen van de slachtoffers blijven vertellen.

Herinneringscentrum

De voorzitter van de stichting Apeldoornsche Bosch, Johan Kruithof, vertelt hoe er in Apeldoorn lang over deze geschiedenis werd gezwegen. Dat is gelukkig veranderd: dit centrum brengt de namen van de slachtoffers terug in ons geheugen. De voetstappen op het plein voor het centrum symboliseren het aantal mensen dat is omgekomen. De organisatie wil het hebben over uitsluiting in het heden: er komen educatieve programma’s voor kinderen en jongeren. Een groep jongeren uit Apeldoorn is al op bezoek geweest in Auschwitz.

Heerts

De burgemeester van Apeldoorn, Ton Heerts (PvdA), verhaalt hoe de stad drie weken voor de bevrijding werd ontzet door de Canadezen. Mensen waren door de dolle heen, maar op het terrein van het Apeldoornsche Bosch was het stil. Ruim twee jaar eerder had er tot in de verre omtrek gegil en geschreeuw geklonken. Het was de wijde omgeving niet ontgaan. Een paar dagen na de ontruiming gingen buurtbewoners voorzichtig kijken: iedereen was weg. Een taboe werd geboren, zoals dat vaker gaat met pijnlijke gebeurtenissen.

Houding

Volgens Heerts worden dit soort bladzijden uit de geschiedenis liefst haastig omgeslagen zonder er echt naar te kijken. Zo is het ook gegaan bij het slavernijverleden en de oorlog in Indonesië. En zo ging het ook met de houding van het Apeldoornse gemeentebestuur ten aanzien van de Joodse bewoners en nabestaanden na de Tweede Wereldoorlog. Dit centrum zet de gitzwarte bladzijde van de ontruiming weer vol in het licht. Het verhaal over het Apeldoornsche Bosch is sowieso niet af: er komen nog steeds nieuwe feiten boven.

Herinnering doorgeven

Directeur Bertien Minco van Herinneringscentrum Westerbork is nabestaande van een van de slachtoffers. Ze vertelt de zaal over Sarah Ricardo, de oudste zus van haar moeder, die ten tijde van de ontruiming leerlingverpleegkundige in het Apeldoornsche Bosch was en vervolgens in Auschwitz werd vermoord. We horen over de onrust over de anti-Joodse maatregelen en de vraag wat Joden het beste konden doen. Achteraf weten we het antwoord: onderduiken gaf de grootste kans op overleven.

‘Veilige haven’

Maar onderduiken was moeilijk en duur, en er was nog een ander idee hoe je de oorlog kon overleven: ouderen en psychiatrische patiënten zouden gevrijwaard worden van werk in het oosten en dus zou werk in een kliniek een veilige haven zijn. Zo werd de kliniek een val: deze werd opeens in zijn geheel ontruimd. Sarah Ricardo wilde sowieso niet onderduiken: net als veel van haar collega’s wilde ze haar patiënten niet in de steek laten. Zo bleef ze werken tot aan die noodlottige avond in januari 1943. Een enorme daad van medemenselijkheid, aldus Minco.

Sarah Ricardo werd 22 jaar.

Meer informatie over het herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch staat hier.