Netanyahu is langstzittende premier Israël, wie is deze ‘overlever’?

Benjamin Netanyahu (Likud) mag zichzelf vrijdag de langstzittende premier van Israël noemen. Met zijn 4875 dagen in dienst evenaart hij David Ben Gurion, de stichter van de Staat Israël. Netanyahu heeft er alles bij elkaar meer dan dertien dienstjaren op zitten. In 1996 trad hij voor het eerst als minister-president aan. Nadat zijn eerste kabinet in 1999 sneuvelde duurde het tien jaar voordat hij opnieuw premier werd. Sindsdien heeft hij die functie uitgeoefend. Netanyahu is momenteel verwikkeld in corruptieschandalen. Lees hier een achtergrondverhaal over het leven en de politieke carriere van de langst zittende premier van Israël.

Benzion Netanyahu
Premier Netanyahu werd geboren in Israël en groeide daar deels op. Zijn vader was Benzion Netanyahu, hoogleraar Joodse geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem en professor aan de Cornell-universiteit in Ithaca, Amerika. Omdat zijn vader Israël te socialistisch vond worden, verhuisde hij twee keer naar de Verenigde Staten. De kinderen groeiden dan ook deels in dat land op, hetgeen premier Netanyahu’s Amerikaans-Engelse tongval verklaart. Vader Netanyahu was ervan overtuigd dat de Joden ‘altijd in gevaar zijn’ en dus ook altijd moeten vechten voor hun bestaan.

‘De Joden zijn altijd in gevaar en moeten dus ook altijd vechten voor hun bestaan’Benzion Netanyahu

Entebbe
Netanyahu’s broer Yoni werd werd doodgeschoten in Oeganda in de nacht van 3 op 4 juli 1976 tijdens Operatie Entebbe, een actie van het Israëlische leger (IDF) om gijzelaars te bevrijden op Entebbe International Airport. Net als Yoni en zijn andere broer Iddo diende Benjamin Netanyahu als officier in het Matkal-commando van het IDF. Ehud Barak, die het tot opperbevelhebber schopte en later zijn politiek rivaal werd, was zijn commandant. Zelf moest Benjamin Netanyahu zijn studie onderbreken om in de Jom Kippoer-oorlog zijn land te verdedigen.

‘Amerikaan’
Tot 1977 studeerde Netanyahu architectuur en management aan het Massachusetts Institute of Technology (MIT). Daarna studeerde hij politicologie aan Harvard. Hij werkte ook voor het consultancybureau Boston Consulting Group. Inmiddels had hij het plan opgevat de politiek in te gaan. Verlegen als hij was nam hij lessen ‘spreken in het openbaar’ bij Lilyan Wilder, die ook presentatrice Oprah Winfrey en president George W. Bush onder haar leerlingen heeft gehad. Netanyahu trad op in Amerikaanse talkshows op als terrorisme-expert en president Ronald Reagan was enthousiast over zijn boek Terrorism, How the West Can Win.

Yitzhak Shamir
Nadat hij van 1982 tot 1984 plaatsvervangend zaakgelastigde was geweest van de Israëlische ambassade in Washington DC was hij van 1984 tot 1988 Israëls ambassadeur bij de Verenigde Naties. In 1988 keerde hij terug naar Israël en werd hij verkozen tot parlementslid. Onder Likud-premier Yitzhak Shamir diende hij vervolgens onder andere als onderminister van Buitenlandse Zaken. Na het verlies van Likud bij de parlementsverkiezingen in 1992 trad Shamir af en een jaar later werd Netanyahu tot nieuwe partijleider gekozen.

Oppositie
Onder leiding van Netanyahu voerde Likud een heftige oppositie tegen de linkse regeringen van Yitzhak Rabin en Shimon Peres. Vooral de Oslo-akkoorden, die beide heren met de Palestijnse PLO-leider Yasser Arafat sloten, waren voor de rechtse oppositie een doorn in het oog. Netanyahu hamerde erop dat de Palestijnen geen veiligheid konden bieden en dat het concept ‘land in ruil voor vrede’ niet zou werken. Toen in de loop van 1995 en 1996 aanslagen van Palestijnse terroristen volgden – en op 4 november 1995 premier Rabin vermoord werd door een Joodse nationalist – nam de spanning en onzekerheid in de Israëlische samenleving toe.

Invloed neoconservatieven
Netanyahu won de parlementsverkiezingen van 1996 van premier Peres en vormde zijn eerste kabinet. Het vredesproces moest een doorstart krijgen. In hetzelfde jaar kreeg de jonge premier Netanyahu een rapport aangeboden, gemaakt door een studiegroep van Amerikaanse neoconservatieven onder leiding van Richard Perle, die toen nog verbonden was aan het neoconservatieve American Enterprise Institute. Het document bevatte beleidsaanbevelingen voor de regering-Netanyahu over de door Israël te voeren strategie in het vredesproces, de door Israël bezette gebieden en Syrië, de Palestijnen en het Arabisch-Israëlisch conflict, en de Irakese leider Saddam Hoessein. Mogelijk heeft het rapport bijgedragen aan de houding en politiek van Netanyahu in de jaren daarna.

Wye River
Onder Netanyahu’s premierschap verliep het vredesproces moeizaam. Het aantal aanslagen door Hamas nam toe en in Zuid-Libanon voerde de Hezbollah aanvallen uit op de Israëlische bezettingsmacht. Toch werd er met de Palestijnen gesproken onder leiding van de Amerikaanse president Bill Clinton. In 1998 sloten Netanyahu en Yasser Arafat het Wye River Memorandum, een akkoord dat onder meer behelsde dat de PLO haar handvest zou wijzigen waar het de vernietiging van de Joodse staat betrof. Verder werden er afspraken gemaakt over samenwerking tussen Israël en de Palestijnse Autoriteit op het gebied van terrorismebestrijding. In 1999 viel Netanyahu’s kabinet voortijdig en na een verkiezingsnederlaag werd hij opgevolgd door Ehud Barak van de Arbeidspartij. Hij trad direct af als Likud-leider en Knesset-lid.

Blijvende politieke invloed
Tussen 1999 en 2009 was Netanyahu geen premier, maar wel had ik nog blijvende politieke invloed. Hij werd na zijn aftreden als partijleider opgevolgd door Ariel Sharon, de oud-generaal die bekend stond als ijzervreter. Die werd na vervroegde verkiezingen in 2001 premier en benoemde Netanyahu in 2002 tot minister van Buitenlandse Zaken. Bij een interne verkiezing probeerde hij wederom leider te worden van Likud, maar hij legde het af tegen Sharon, die het jaar erop vervroegde parlementsverkiezingen won en hem benoemde tot minister van Financiën. Op Financiën maakte Netanyahu een economisch plan om de economie van Israël te herstellen na het dieptepunt van de Tweede Intifada. Het plan hield in dat de markten geliberaliseerd werden. Hij slaagde erin om lange-termijn-plannen door te voeren, waaronder belangrijke hervormingen in het bankensysteem, wat leidde tot een significante toename van het Bruto Binnenlands Product (BBP).

Opnieuw oppositieleider
Nadat Sharon in 2005 uit Likud stapte en zijn eigen partij Kadima oprichtte, lag de weg voor Netanyahu open om opnieuw leider te worden. De geschiedde en opnieuw voerde hij oppositie, dit keer tegen het latere Kadima-kabinet van Sharon. Die laatste raakte in 2006 in een coma en werd opgevolgd door Ehud Olmert, die op zijn beurt in de problemen kwam wegens corruptieschandalen. Nadat premier Olmert op 31 juli 2008 bekendmaakte te zullen aftreden, eiste Netanyahu nieuwe verkiezingen. “Deze regering is op zijn eind. het maakt niet uit wie Kadima leidt. Ze zijn allemaal betrokken in het falen van deze regering. Nationale verantwoordelijkheid vereist nieuwe verkiezingen,” aldus de oppositieleider.

Sheldon Adelson
Tijdens de campagne voor de vervroegde verkiezingen van 2009 beloofden de rechtse partijen, zoals Likud en Jisrael Beeténoe, de vredesgesprekken met de Palestijnse Autoriteit op te schorten. Netanyahu had zich verzekerd van de steun van de miljardair Sheldon Adelson, die in record-oplagen een nieuwe gratis krant liet verspreiden die pro-Netanyahu was. Hierdoor kon hij veel meer kiezers bereiken die andere partijen niet konden bereiken. Na de verkiezingen werd Kadime nipt de grootste, maar omdat het die partij niet lukte om een regering te vormen, kreeg Netanyahu van de president het initiatief. Hij kreeg het wel voor elkaar om een nieuwe coalitie op de been te brengen. Het tweede kabinet Netanyahu was een feit.

‘Vrede is een gemeenschappelijk doel voor alle Israëliërs en alle Israëlische regeringen, inclusief die van mij’Benjamin Netanyahu

Geen klik met Obama
Voor zijn aantreden zei Netanyahu ‘een partner voor vrede met de Palestijnen’ te zijn. “Vrede is een gemeenschappelijk doel voor alle Israëliërs en alle Israëlische regeringen, inclusief die van mij,” aldus premier Netanyahu. Bij zijn eerste bezoek aan de nieuwe Amerikaanse president Barack Obama bleek echter dat beide heren anders dachten over het vredesproces. Ook was er weinig chemie tussen beide personen. In tegenstelling tot Obama wilde Netanyahu niet reppen over een tweestatenoplossing. Wel zei hij klaar te staan voor onmiddellijke vredesgesprekken met de Palestijnen, met als voorwaarde dat de Palestijnen Israël als Joodse staat zouden moeten erkennen. Gesprekken met de Palestijnse president Mahmud Abbas, in 2010, liepen op niets uit en de erkenning kwam er niet.

Yesh Atid
Ondanks de lijstverbinding met Jisrael Beeténoe verloor Likoed elf zetels bij de parlementsverkiezingen van 2013, waardoor het kabinet-Netanyahu II in de nieuwe Knesset over nog maar 61 van de 120 zetels kon beschikken. Vanwege de onvrede in de Israëlische samenleving over de uitzonderingspositie die ultraorthodoxe Joden genieten en de grote verkiezingszeges van Het Joodse Huis en nieuwkomer Yesh Atid, besloot Netanyahu hen en nieuwkomer Hatnuah in zijn derde kabinet op te nemen. Desalniettemijn was het kabinet Netanyahu III geen lang leven beschoren, onder meer door conflicten tussen Netanyahu en Yesh Atid-leider Yair Lapid, tevens minister van Financiën. Al binnen twee jaar volgden nieuwe verkiezingen.

Iron Dome
Na succesvol verlopen verkiezingen koos Netanyahu er in 2015 voor om met rechtse en religieuze partijen een kabinet te vormen. Het kabinet Netanyahu IV liet de kwestie van de uitzonderingspositie van ultraorthodoxe Joden vrijwel ongemoeid en hield zich bezig met veiligheid en het liberaliseren van de economie. Op het gebied van veiligheid gebeurde er in deze jaren veel. Eerder, in 2012 en 2014 had Israël korte oorlogen uitgevochten met terreurbeweging Hamas, die de Gazastrook controleert. Dit sterkte Netanyahu om zijn hakken in het zand te zetten aangaande het vredesproces en om veiligheidsmaatregelen verder uit te bouwen, waaronder de uitbreiding van het luchtafweersysteem Iron Dome. Mede hierdoor verbeterde de veiligheidssituatie aanzienlijk.

Vriend van Trump
Netanyahu’s grootste succes kwam in 2016, toen hij bevriend raakte met de latere Amerikaanse president Donald Trump. In tegenstelling tot Obama was Trump wel genegen om de wensen van Israël in te willigen. Ook zag de Republikein in dat het vredesproces was vastgelopen en wilde hij het over een andere boeg gooien. Eind 2017 maakte Trump een van zijn verkiezingsbeloften waar door Jeruzalem te erkennen als hoofdstad van Israël en in het voorjaar van 2018 de Amerikaanse ambassade te verplaatsen naar die stad. Ook de erkenning van de Golan Hoogvlakte door Trump als onderdeel van de Staat Israël was een hoogtepunt voor Netanyahu. Hij vernoemde een nieuwe nederzetting naar de Amerikaan.

Trump benoemde zijn schoonzoon Jared Kushner tot speciaal adviseur voor het Midden-Oosten. In het voorjaar van 2019 lanceerde die een vredesplan dat gericht is op de economische ontwikkeling van de gebieden en landen om Israël heen, onder het motto: eerst economische vrede en dan pas politieke vrede. Met name de Palestijnen zagen het andersom. Toch proberen de Amerikanen met name de rijke Golfstaten zo ver te krijgen om te investeren in de Palestijnse gebieden en mee te doen aan het plan.

Groei economie
Intussen verliep het regeren Netanyahu steeds redelijker af. Door de liberalisering van de Israëlische economie, waaronder de belangrijke luchtvaartsector, en door jarenlang in te zeggen op nieuwe technologieën, kwam de economie in een voortdurende groei terecht. Niettemin werd de kloof tussen arm en rijk in de Israëlische samenleving gedurende de Netanyahu-jaren steeds groter, hetgeen zorgde voor grote protesten van ontevreden burgers. Toch regeerde Netanyahu door met zijn rechtse partners. Zijn vierde kabinet viel eind 2018 en er kwamen nieuwe verkiezingen in april 2019, die hij nipt won. Omdat het hem niet lukte binnen de wettelijk gestelde termijn een nieuwe regering te vormen, werden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven voor september 2019.

Corruptieschandalen
Politiek gezien was Netanyahu op zijn manier succesvol, maar op andere vlakken ging het veel minder goed. Met de jaren waren Netanyahu en zijn vrouw Sarah in allerlei corruptieschandalen betrokken geraakt. De belangrijkste op een rij: Case 4000; Netanyahu zou een aantal besluiten genomen hebben in het voordeel van Shaul Elovitch. Die leidt Israëls grootste telecombedrijf Bezeq en de website Walla News. Vertrouwelingen van de premier zouden binnen de overheid gunsten hebben verleend aan het telecombedrijf, in ruil voor positieve berichtgeving over de familie Netanyahu. Case 2000: Netanyahu wordt ervan verdacht de uitgever van de Israëlische krant Yediot Ahronot omgekocht te hebben. Case 1000: De Israëlische premier zou champagne, sigaren en andere dure cadeaus hebben gekregen van rijke vrienden in ruil voor gunstig beleid.

Sarah Netanyahu is betrokken geweest bij fraude. Ze heeft op kosten van de staat voor ruim 80.000 euro aan maaltijden besteld.

Regeringsleider blijven
Voor de zomer van 2019 bekende Sarah Netanyahu betrokken te zijn geweest bij fraude, waar zij van werd beschuldigd. Ze heeft op kosten van de staat voor ruim 80.000 euro aan maaltijden besteld, zo erkende ze zelf. Haar man deed de fraude eerder af als nonsens. Zijn echtgenote heeft nu een strafblad. De onderzoeken tegen premier Netanyahu zelf lopen nog. Als hij na de verkiezingen van september 2019 opnieuw premier wordt, kan hij niet zomaar worden vervolgd. Het is hem er volgens experts alles aan gelegen om regeringsleider te blijven en om zo zijn straf te ontlopen. De Israëlische wet zegt niet dat een premier moet aftreden als hij in staat van beschuldiging wordt gesteld.

Populist
De grootste kritiek op Netanyahu ligt in zijn populistische en Amerikaanse politieke stijl. Sinds zijn ambassadeurschap bij de VN doet hij het voorkomen alsof de hele wereld, behalve de Verenigde Staten, tegen Israël is. Ook houdt hij van ‘theater’, zoals tijdens zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de VN in 2015 toen hij 43 seconden zweeg na het volgens hem onverschillige stilzwijgen van de wereld te hebben aangeklaagd (met betrekking tot vermoede atoomdreiging richting Israël van de kant van Iran). Verder is Netanyahu een woordkunstenaar. Zijn woorden lijken absoluut, maar moeten niet als zodanig beschouwd worden. Hij richt zich het liefst direct tot het volk. De pers is volgens hem altijd tegen hem, zoals hij ook in de overwinningsspeech zei waarin hij claimde de verkiezingen van 2019 te hebben gewonnen.

Lees ook:
Cartoonist weg om parodie op Netanyahu
De Israëlische cartoonist Avi Katz is de laan uitgestuurd om een tekening waarin hij premier Benjamin Netanyahu met partijgenoten afbeeldt als varkens. De cartoon is een verwijzing naar Animal Farm van schrijver George Orwell.