Nieuwe productie Ullmann’s ‘Der Kaiser von Atlantis’
Op 4 mei gaat een nieuwe enscenering van Der Kaiser von Atlantis, een opera die de Tsjechisch-Joodse componist Viktor Ullmann in 1943/44 in concentratiekamp Theresienstadt voltooide, in première. Het betreft een productie van de M31 Foundation, in samenwerking met de Nederlandse Reisopera, het New European Ensemble en Theater na de Dam.
Der Kaiser von Atlantis gaat over een dolgedraaide keizer, die een heilige oorlog start waarin iedereen tegen iedereen moet vechten. De Dood, één van de karakters in het allegorische libretto, komt echter in opstand en weigert mee te werken aan de gemechaniseerde slachtpartijen. Hij is beledigd in zijn beroepseer, die van degelijk handwerksman. Dat heeft tot gevolg dat nu niemand meer kan sterven, ook zieke en gewonde mensen niet. Iedereen is veroordeeld tot eindeloos lijden. De dood wil zijn werk pas weer oppakken als de keizer erin toestemt als eerste te sterven. De parallel met Hitler en zijn vernietigingsmachine is duidelijk. De hoop dat de dood het met hem op een akkoordje zal gooien voor het te laat is eveneens.
Ullmann componeerde het satirische werk in Theresienstadt op tekst van zijn landgenoot Peter Kien. Met de daar aanwezige, vaak befaamde, zangers werd het werk gerepeteerd, maar tot een uitvoering is het nooit gekomen. De première van de kampuitvoering werd door de SS afgeblazen, omdat men vond dat de Führer erin werd geridiculiseerd. Kort daarna werd Ullmann op transport gezet naar Auschwitz, waar hij direct na aankomst werd omgebracht.
In 1975 ging het werk in wereldpremière bij de Nederlandse Opera (nu de Nationale Opera) in theater Bellevue te Amsterdam. Sindsdien is het op vele plekken ter wereld gespeeld. De opera heeft in de afgelopen veertig jaar haar klasse in alle opzichten bewezen en staat onder meer in de traditie van Schönberg en Kurt Weil.
Regisseur Robin Coops (27), tevens directeur van Stichting M31, is de initiatiefnemer van dit project.
Waarom zou een jonge regisseur, die nog nooit een oorlog aan den lijve heeft mee gemaakt, deze opera willen opvoeren? Coops: ”Mijn generatie moet een positie tot de wereld bepalen; behalve Nederlanders zijn we wereldburgers. Oorlogen, schendingen van mensenrechten en vluchtelingen zijn van alle tijden.”
De voorstelling wordt vijfmaal gespeeld op diverse plaatsen in het land: Amsterdam (4 mei), Leiden (6 mei), Enschede (11 mei), Apeldoorn (12 mei) en Maastricht (13 mei).
