NMBS profiteerde financieel van vervoer Joden, Sinti en Roma

De Belgische nationale spoorwegmaatschappij NMBS heeft in de Tweede Wereldoorlog financieel sterk geprofiteerd van het transport van Joden, Sinti, Roma en dwangarbeiders naar Duitsland. Velen werden met door vervoer de dood in gejaagd. Dat blijkt uit onderzoek van studiecentrum CegsSoma. Voor het werk ontving de NMBS zeker 51 miljoen Belgische frank van de Duitse bezetter.

Rijksarchief

De Senaat en de federale overheid liet CegsSoma – het Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij, onderdeel van het Rijksarchief – onderzoek doen naar de kwestie, die tot op ver na de Belgische bevrijding van september 1944 onopgehelderd bleef. Zeker 28 konvooien van de NMBS gingen rechtstreeks door naar Auschwitz. Aan boord: 25.843 Joden, Sinti en Roma. Slechts 1.195 mensen keerden levend terug in België.  

Reisebüro

Destijds ontving de NMBS zeker 51 miljoen Belgische frank – omgerekend en rekening houdend met inflatie anno 2023 bijna vijftien miljoen euro – van de Duitse bezetter, aldus de onderzoekers. Met dat geld moest de Belgische spoorwegmaatschappij vanaf 4 augustus 1942 onder andere de deportatie-treinen laten rijden. Het is nu bewezen omdat de betalingen komen van het Duitse Mitteleuropäische Reisebüro (MER), dat de reizen ‘inboekte’.

‘Wettelijk verplicht’

In de Belgische wet stond dat de NMBS moet meewerken met de bezetter om de bevoorradingen in het land niet te laten vastlopen. Mogelijk was er ‘geleerd’ van de Eerste Wereldoorlog. Volgens de wet mocht de maatschappij echter niets doen dat tegen het landsbelang inging, zoals het politiek of militair meewerken met de bezetter. Toen bleek dat dat wel gebeurde, hulde de NMBS-directie zich in stilzwijgen. Mede daardoor werden Belgische Joden, Sinti en Roma de dood ingejaagd. Zij moesten na verzamelen in de Dossin Kazerne van Mechelen de treinen in.

Blind

Onderzoeker Nico Wouters vertelt aan de VRT: “De directie lijkt blind te zijn voor de keerzijde van medaille van de samenwerking. Ze vergeet daarover ook duidelijke afspraken te maken, waardoor uiteindelijk een ongecontroleerde escalatie ontstaat.” Wouters spreekt op z’n minst over ‘een gebrek aan voorzienigheid’ van de directie, die volgens het onderzoek de samenwerking zag als een vorm van ‘losgeld’.

Directie deed niets

De directie van de NMBS deed niets op het moment dat ze veel meer onderhandelingsmarge kreeg. “De machtspositie van de directeur-generaal is vanaf 1942 aanzienlijk toegenomen en hij is daar zich ook van bewust, want hij protesteert wel in andere dossiers. Maar nooit over de deportatie-treinen. Niet dat de Duitsers protest zouden hebben aanvaard, maar het had de uitvoering van die transporten wel serieus hebben kunnen vertragen,” aldus Wouters.

Waarheid

Voorzitter Eli Ringer van de Stichting van het Jodendom van België is positief over de uitkomst van het rapport. De stichting was een van de pleitbezorgers voor het onderzoek. ‘Deze studie, die de juridische en historische waarheden rond de NMBS en de Tweede Wereldoorlog onthult, is een direct resultaat van onze inzet en vastberadenheid om de waarheid te achterhalen’, zegt Ringer in een persbericht.

Genoegdoening?

Ringer: ‘Wij zijn dankbaar voor de harde inzet van alle betrokkenen en blijven ons inzetten voor het eren van de herinnering van de slachtoffers, het integreren van de lessen uit het verleden en de daaropvolgende maatregelen die genomen moeten worden samen met overheid voor onze hedendaagse maatschappij’. Onduidelijk is of de stichting of de Joodse gemeenschappen in België zullen vragen om een financiële genoegdoening van de NMBS ter waarde van vijftien miljoen euro.