‘Op Hannah Goslar konden we altijd een beroep doen’ – in memoriam

Hannah Goslar, de beste vriendin van Anne Frank, is vrijdag op 93-jarige leeftijd gestorven. In tegenstelling tot haar vriendin overleefde zij de Sjoa wel. Goslar verhuisde naar Israël en bouwde daar een leven op, maar ook zette ze zich in voor de Anne Frank Stichting en het verspreiden van Anne’s verhaal in de media. ‘We konden altijd een beroep op haar doen’, schrijft de stichting op haar website. ‘De laatste keer dat Hannah in het Anne Frank Huis was, was in oktober 2012, tijdens de opening van de tijdelijke tentoonstelling Nu ben ik dus vijftien‘. Er zijn ook veel films en documentaires over Goslar uitgekomen. Sandra van Beek schreef het boek ‘Geschiedenis van het dagboek, Otto Frank en het Achterhuis’. Aan Jonet.nl geeft ze een interview over Goslar.

Hoe moeten we de positie van Hannah Goslar zien in het leven en werk van Anne Frank?

“Hannah Goslar was, evenals Anne Frank, een Duits-Joods emigrantenkind dat met haar familie in 1933 na de machtsovername door Hitler naar Nederland was gevlucht. Ook zij woonde in de Amsterdamse Rivierenbuurt. Samen zaten ze op de zesde Montessorischool, de latere Anne Frank school. Ze waren vriendinnen. Anne noemde haar ‘Hanneli’. Beide kwamen, onafhankelijk van elkaar, in de oorlog terecht in het concentratiekamp Bergen-Belsen. Na de Tweede Wereldoorlog oorlog heeft Hanneli veel over Anne verteld en de geschiedenis doorgegeven van hen beide, als in de oorlog vervolgde kinderen.”

Er is veel belangstelling voor Goslar geweest. Vaak gaat het over de laatste keer dat beide vriendinnen elkaar zagen, in kamp Bergen-Belsen, maar voor 1942 hebben ze elkaar anders gezien. Kun je daar iets over vertellen?

“Vóór 1942 speelden ze heel vaak samen op het Merwedeplein en kwamen vaak bij elkaar thuis. Anne kwam uit een liberaler milieu dan de Goslars. Hannah had een jonger zusje, Gabi, waar ze vaak op moest passen en verantwoordelijk voor was. In de onderduik hoorde Anne het tragische bericht over de derde baby van de Goslars: ‘Goslar’s hebben een dode baby, vreselijk is dat, en die arme Hanneli, wat zal ze het druk hebben’, schreef ze. Ook hoorde ze over de dood van Hanneli’s moeder.

‘God weet alles, maar Anne weet alles beter’, zei Hannah moeder wel eens. Wat typeert deze uitspraak?

“De uitspraak God weet alles, maar Anne weet alles beter van Hannahs moeder, zegt in de eerste plaats iets over haar zin voor humor! Het laat zien dat Anne een betweter was, die het hoogste woord voerde. Op school kreeg ze eens strafwerk voor praten, ze moest een opstel schrijven met de titel: ‘Kwek, kwek, kwek, zei juffrouw Snaterbek’. Zij was een zenuwachtig kind, tegenwoordig tijd zou je het waarschijnlijk ADHD noemen.”

Na de oorlog heeft Otto Frank zich over Hannah en haar zusje ontfermd. Hoe zag dat er uit?

“Otto Frank heeft er voor gezorgd dat Hannah en Gabi naar Zwitserland konden gaan waar zij familie hadden en vervolgens door konden reizen naar Israël. In mijn boek ‘Geschiedenis van het dagboek, Otto Frank en het Achterhuis’, vertel ik dit uitvoerig. Hannah zelf zei in een interview met David de Jongh voor de film Otto Frank, de vader van Anne:

‘Otto Frank heeft altijd bij het Rode Kruis nagevraagd wie er terugkomt en vond de naam van mij en mijn zusje [Gabi]. Toen heeft hij eerst mijn zusje in Amsterdam opgezocht en toen kwam hij in augustus 1945 mij bezoeken in het ziekenhuis [in Maastricht]. En dat was fantastisch. Voor hem was het heel, heel moeilijk, want in Holland waren geen treinen en geen bruggen. Het [de reis] heeft wel acht uur geduurd.

Toen heb ik tegen hem gezegd: “Ik geloof dat jouw dochter nog wel ergens leeft in Duitsland, dat was februari en nu is het augustus.” Hij heeft mij verteld dat niet zijn vrouw en beide dochters niet terugkomen. Dus het was een hele treurige en toch blije ontmoeting…Ik weet niet hoe ik dat zeggen moet, want het was voor mij natuurlijk fantastisch iemand te ontmoeten die de hele familie en iedereen gekend heeft. Hij heeft zich met ons bemoeid. Ik had een oom in Zwitserland, hij heeft contact opgenomen en op 5 december heeft hij er voor gezorgd dat mijn zusje en ik naar Zwitserland konden gaan.

Nee, gehuild heeft hij niet, maar heel treurig natuurlijk. En hij heeft ook gezegd: Ik heb mijn dochter niet gekend. Door het dagboek heeft hij pas gezien hoe zij werkelijk was met diepe gedachten enzovoorts, dat heeft hij gezegd.
Hij heeft altijd de meisjes gevraagd: als wij nu hier uit komen, wat willen jullie doen? Toen heeft Margot gezegd: “Ik wil naar Israël” (Palestina toen nog) en Anne heeft gezegd: zij wil schrijfster worden in Nederland. En ik heb eigenlijk het deel van Margot overgenomen, want ik ben verpleegster geworden in Israël.

Otto was geen droevige man voor zover ik me herinner. Misschien heeft hij voor mij gespeeld [zich anders voorgedaan], omdat ik ook genoeg meegemaakt had, maar voor mij was hij geen droevige man. Toen hij bij ons in Israël was, was de lift kapot en moest hij acht trappen oplopen. Hij zei tegen me: “Dat is helemaal niets, ik heb zoveel meegemaakt, die trappen op- en aflopen was helemaal niet erg.” Hij was voor mij ‘oom Otto’. Alle brieven gingen aan oom Otto. En hij heeft ook ondertekend met: ‘Jouw oom Otto.’

Hanna Goslar wordt vaak ‘de beste vriendin van Anne Frank’ genoemd. Is dat ook waar?

“Anne Frank had vele vriendinnen. Met elke vriendin deelt ze wel iets. In haar dagboek stelde ze zelfs een lijst van vriendinnen op. Misschien was Hannah wel haar beste vriendin op de lagere school en Jacqueline van Maarsen op de middelbare school, het Joods Lyceum. In de originele versie van haar dagboek schrijft Anne: ‘Hanneli Goslar is een beetje eigenaardig kind, ze is meestal verlegen en thuis erg brutaal, maar bij anderen juist bescheiden. Zij kletst alles wat je haar vertelt aan haar moeder over. Maar ze heeft een openlijke opinie en vooral de laatste tijd waardeer ik haar zeer’.”

Waren er nog meer vriendinnen?

“Een andere goede vriendin van haar was Sanne Ledermann, die de oorlog niet heeft overleefd, waardoor zij minder vaak genoemd wordt. Anne heeft het in haar dagboek over ‘Anne, Hanne en Sanne’. Nog een vriendin was Käthe – Kitty – Egyedi, ook van de Montessorischool die na de oorlog op de achtergrond bleef. Hoe het ook zij, geen van de vriendinnen mocht het dagboek inzien. In het interview met De Jongh zegt Hanneli hierover:

‘Ik wist dat er een dagboek was, maar dat had ze pas nieuw gekregen. Als we in de tuin moesten [spelen] heeft zij [Anne] geprobeerd om binnen te blijven. Dan had ze een schrift en een potlood en heeft ze zo haar hand ervoor gehouden, wij mochten nooit weten wat zij schrijft. Als iemand vroeg: Wat schrijf je daar nou? was het antwoord: “Dat gaat jullie helemaal niks aan.” Dus wilden we weten wat daar in staat, maar er stond nog bijna niets in’.”

Liep Goslar er mee te koop dat ze de beste vriendin van het beroemde meisje was?

“Uit het interview en andere dingen die ik las heb ik dat nooit zo gemerkt. Ik heb haar niet ontmoet. Wat ik van haar zag en hoorde in interviews kwam ze sympathiek en bescheiden over, met haar Duitse accent, altijd met een glimlach, terwijl ze toch heel wat leed had meegemaakt.”

Lees ook:
Familieverhaal van cineast Willy Lindwer centraal in NHM-tentoonstelling
In het Nationaal Holocaust Museum (NHM) in oprichting vindt binnenkort een tentoonstelling georganiseerd waarin de familiegeschiedenis van filmmaker Willy Lindwer centraal staat. De Joodse cineast verwierf bekendheid met films over de Sjoa, Israël en het Midden-Oosten. De expositie tentoonstelling ‘Kogels, verraad en brieven’ gaat over een familiegeschiedenis die zich uitstrekt van Polen en Oekraïne tot in Nederland.