Postuum eerbetoon op Saba voor Thelma Polak

Thelma Esther Polak, de op Saba geboren Joodse verpleegster die in 1943 in concentratiekamp Sobibor werd vermoord, heeft een plaquette gekregen op de Tweede Wereldoorlog-herdenkingsplek in The Bottom. Het plakkaat werd onthuld door initiatiefnemer Judith Meijer en eilandgouverneur Jonathan Johnson. Met hen kwam een kleine groep mensen samen om de vermoorde Polak postuum te eren, een bijzondere gebeurtenis voor een klein Caraïbisch eiland als Saba. De verpleegster werd zondag precies 101 jaar geleden geboren. De kleine, houten plaquette is naast de grotere plaquette van het Sabaanse oorlogsmonument geplaatst.

Polak kwam ter wereld als de dochter van Maurice Polak, een arts uit Suriname die naar Saba kwam om te werken. Met de vlaggen halfstok heette Meijer alle aanwezigen welkom. “Voordat ik bijna een jaar geleden naar Saba verhuisde, las ik over het leven van Thelma Polak op Joodse Holocaust-herdenkingswebsites, zoals Yad Vashem. Nadat ik naar Saba was verhuisd, ontdekte ik dat er niets op Saba was in haar herinnering. Dit voelde niet goed, niet alleen omdat ze op Saba geboren was uit Joodse ouders, maar ook omdat ze heel trots was een Sabaans meisje te zijn.” Voor Meijer voelde het als een plicht om Polaks verhaal hier op het eiland te vertellen. “Vandaag voelt het alsof we haar met deze ceremonie mee naar huis nemen en het gedenkteken plaatsen.”

Eilandgouverneur Johnson stond stil bij enkele interessante, heroïsche feiten over Polak. Zij verloor haar moeder Estelle Arrias toen ze amper twee jaar oud was. Begin jaren dertig verhuisden Thelma, haar broer Semuel Jacques en haar vader naar Amsterdam. Trots vertelde ze aan haar klasgenoten dat ze op Saba geboren was en dat ze ooit als dokter op het eiland wilde werken. Vanwege haar Joodse komaf mocht ze tijdens de oorlog geen medicijnen studeren, dus ging ze als vrijwilliger aan de slag in het Apeldoornsche Bos, een ziekenhuis voor verstandelijk en lichamelijk gehandicapten in de buurt van Apeldoorn. Daar werkte ze als student-verpleegster.

Toen de Duitsers in januari 1943 de inrichting binnenvielen en alle 1.300 patiënten verwijderden om ze te deporteren, bood Polak zich vrijwillig aan om de patiënten te vergezellen. Een van haar favoriete patiënten was de 77-jarige Abigael Santcroos uit Curaçao, van wie Thelma naar verluidt snel warme kleren aantrok en voor wie ze een koffertje klaarmaakte. In kamp Westerbork trouwde Polak met haar liefde, Izak Cohen, die ook als verpleegster werkte in het Apeldoornsche Bos. Een maand na haar huwelijk werd ze gedeporteerd naar Sobibor waar ze op 5 maart 1943 op 22-jarige leeftijd werd vergast. Thelma was het enige Sjoa-slachtoffer dat op Saba werd geboren. Haar naam staat vermeld op het Namenmonument in Amsterdam.

Gouverneur Johnson zei dat het belangrijk was om het verhaal van Polak en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog niet alleen aan het grote publiek, maar ook op scholen te vertellen. Samen met Meijer onthuld hij de plaquette, nadat Anya Danilova van de Joodse Studentenvereniging van de Saba University School of Medicine het kleine gezelschap toesprak. “Hoewel haar leven kort was, gaf Thelma Polak haar leven aan haar werk als verpleegster voor de patiënten die aan haar zorg waren toevertrouwd in het Apeldoorns Joods Gehandicaptenhuis. Haar dienstbaarheid, vastberadenheid en moed zijn een licht dat schijnt in de duisternis,”zei Danilova.

“Of we nu verpleegsters, artsen, gouverneurs, leraren, kantoormedewerkers of vissers zijn, we hebben allemaal speciale kwaliteiten om aan anderen en de wereld te geven,” aldus Danilova. Ze benadrukten dat mensen moeten onthouden dat niemand onbeduidend is. “Op deze manier beroven we de nazi’s van hun doelen. Vandaag herdenken en eren we Thelma op haar verjaardag en alle talloze slachtoffers. Door onze inspanningen maken we hun leven en dat van ons tot een zegen. Shalom’.”

De houten plaquette van Polak staat nu naast die met de namen van 129 personen van de Nederlandse Antillen, waaronder elf Sabanen, die tijdens de oorlog 1940-1945 omkwamen of werden vermoord. Elk jaar, op 4 mei, viert Saba de Memorial Day bij dit monument. Het tot stand komen van het nieuwe gedenkteken werd georganiseerd door Judith Meijer, in het dagelijks leven directeur van Saba Cares, de stichting die de A.M. Edwards Medisch Centrum. Ook is ze voormalig directeur van Joods Maatschappelijk Werk (JMW) in Amsterdam, Meijer schreef eerder dit jaar een drieluik over haar zoektocht naar Joodse sporen op Saba, Sint-Maarten en Sint-Eustatius.

Lees ook:
Van het eiland af: op naar ‘Statia’ – Saba’s Schatten – Judith Meijer
‘In mijn zoektocht naar de Joodse schatten van Saba heb ik al het nodige ontdekt en geleerd: er is veel bekend en bewaard gebleven van de Joodse gemeenschappen op Curaçao, maar veel minder is er bekend over de Joodse geschiedenis op de bovenwindse eilanden; Sint Eustatius, Sint Maarten en Saba. In dit tweede artikel schets ik een beeld van Sint Eustatius.‘

Zijn hier wel Joden? – Saba’s Schatten – Judith Meijer
‘Na een geheel online afscheid van JMW – wegens corona geen receptie – vloog ik op 11 januari dit jaar van Amsterdam naar Saba om daar, na een quarantaine van tien dagen, te beginnen aan mijn nieuwe baan als directeur van Saba Health Care. Na ruim drie mooie jaren bij JMW had ik er voor gekozen te kijken wat ik kan bijdragen aan een gemeenschap buiten Nederland. De zorg is hier basaal…’