Rost van Tonningen had affaire met Joodse dame

Rost van Tonningen, een van Nederlands meest beginselvaste nazi’s, heeft in de vroege jaren dertig amoureuze betrekkingen onderhouden met een Joodse mevrouw. De historici Robin te Slaa en Edwin Klijn deden deze ontdekking tijdens archiefonderzoek voor het tweede deel van hun geschiedenis van de NSB, dat vermoedelijk in 2016 zal verschijnen.

De politicus was officieus aanvoerder van de radicale vleugel van de Nationaal Socialistiche Bond (NSB), de Nederlandse zusterpartij van de Duitse NSDAP van Adolf Hitler. Na de oorlog ontkwam hij aan de doodstraf door zelfmoord te plegen. Onderzoekers Te Slaa trof verwijzing naar het liefdesleven van Rost van Tonningen (1894-1945) aan in een brief die voormalig Handelsblad-correspondent George Nypels in 1970 schreef aan Jérôme Heldring, destijds hoofdredacteur van de Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC). Nypels deed hierin onder andere verslag van zijn wederwaardigheden in Wenen, waar hij verbleef toen Rost van Tonningen er begin jaren dertig werkzaam was als toezichthouder van de Volkerenbond. In die hoedanigheid moest Rost van Tonningen erop toezien dat de wankele Republiek Oostenrijk zich voldoende inspande voor nakoming van haar financiële verplichtingen.

De regering in Wenen poogde hem gunstig te stemmen, schreef Nypels, die in die jaren een goede relatie met Rost van Tonningen onderhield. Ze stelde hem een mooi appartement aan de Schwarzenbergplatz ter beschikking – waaruit Rost van Tonningen het bidet liet verwijderen omdat ‘een fatsoenlijk mens zoiets in zijn woning niet kon dulden’ – en ze bracht hem in contact met een vrouw die zijn minnares zou worden. Wie zij was, kan uit de brief van Nypels niet worden opgemaakt. Hij omschreef haar als ‘een schattige barones, overigens van joodse afkomst’, iets dat hem toen nog niet hinderde.

David Barnouw, voormalig NIOD-medewerker en biograaf van Rost van Tonningen (‘Fout tot het bittere eind’), is niet bekend met deze liefdesgeschiedenis, maar kan zich goed voorstellen dat Rost van Tonningen het in de Weense jaren niet te nauw heeft genomen met de leefregels waaraan hij zich na zijn bekering tot het nationaal-socialisme zou onderwerpen. “Zijn eerste huwelijk wankelde en zijn functie bracht een zeer geregeld contact met de Weense haute finance – dus met Joden – met zich mee.”

Tezelfdertijd kwam bij Rost van Tonningen ook het antisemitisme tot ontwikkeling dat later zulke virulente vormen zou aannemen, zegt Barnouw. ‘Hij was getuige van de neergang van Oostenrijk, een land waarmee hij zich sterk vereenzelvigde, en hoorde net iets te vaak dat dit de schuld van de Joden was. Hier werd de kiem van zijn latere gezindheid gelegd.’ De liaison zou, indien Nypels er voor de oorlog ruchtbaarheid aan had gegeven, de aspiraties van Rost van Tonningen ongetwijfeld hebben doorkruist, denk Robin te Slaa. Voor zijn tweede echtgenote, ‘Zwarte Weduwe’ Florrie Rost van Tonningen, zou deze ‘rassenschande’ waarschijnlijk een onoverkomelijk beletsel voor een huwelijk hebben gevormd.

Binnen de NSB en de kringen rondom SS-leider Heinrich Himmler, waarbij Rost van Tonningen vertwijfeld aansluiting zocht, zou de liefdesgeschiedenis hem ernstig parten hebben gespeeld. Temeer omdat in deze kringen het taaie gerucht circuleerde dat hij Indisch bloed in de aderen had. Met zijn ‘bloed-en-bodemfanatisme’ heeft hij dit manco wellicht willen compenseren. Himmler heeft hij echter nooit van zijn raszuiverheid kunnen overtuigen: pas in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog, toen de zaak voor nazi-Duitsland verloren was, mocht Rost van Tonningen toetreden tot de SS.