Sheila Gogol (80), tot op het laatst positief gebleven – in memoriam

Sheila Gogol, die afgelopen dinsdag op tachtigjarige leeftijd overleed, was een veel en graag geziene gast in Joods Amsterdam en daarbuiten. Voor haar waren mensen belangrijk. In haar leven zette ze zich in voor de medemens en haar omgeving, Joods en niet-Joods. Op vrijdag namen circa honderd mensen afscheid tijdens haar lewaje op de liberaal-Joodse begraafplaats Gan Hasjalom in Amstelveen. De in New York geboren Gogol raakte via omzwervingen in Nederland terecht, waar ze een rijk en actief leven leidde. Ondanks haar ongeneeslijke ziekte, die vorig jaar bij haar werd geconstateerd, bleef zij tot op het laatste moment een positief mensch.

Geen Joodse achternaam
Sheila Paulette Gogol zag op 25 maart 1942 het levenslicht in New York en groeide op in een Joods gezin en een Joodse omgeving, in de Bronx. Haar achternaam, Gogol, is geen Joodse achternaam. De vader van haar vader, die David Katz heette, moest vanuit Oekraïne vluchten voor het antisemitisme daar. Op het valse paspoort dat hij gebruikte om het land uit te komen, stond de naam Gogol, een niet-Joodse Russische naam. De zoon van David Katz, Gogols vader, werd geboren in het Israëlische Petach Tikva. De grootouders van haar moeder moesten eind 19de eeuw uit Polen vluchten. Haar moeder werd geboren in het Egyptische Alexandrië.

Bert Vuijsje
In hun tienerjaren verhuisden Gogols ouders beiden naar New York, waar ze elkaar ontmoetten in de 42nd Street Library. De gezinssituatie was gespannen omdat haar ouders veel ruzie maakten. Mede daarom besloot de jonge Gogol te gaan reizen. Op haar achttiende trok ze naar Israël, waar ze een jaar in Jeruzalem woonde totdat ze merkte dat ze in dienst moest in het Israëlische leger (IDF). Ze vertrok en reisde over land naar Europa, waar ze op de Balkan terecht kwam. In het Servische stadje Velika Plana – toen nog gelegen in Joegoslavië – kwam ze in een vrijwilligerskamp terecht met links georiënteerde buitenlandse jongeren. Ze leerde er de Nederlandse journalist Bert Vuijsje kennen. Samen hielpen ze bij de aanleg van de A1, de autoput naar Niš, die toen onder constructie was.

Malcolm X
Tussen Gogol en Vuijsje sloeg de vonk over. “We besloten samen naar Nederland te liften, en in Amsterdam aangekomen bleven we een paar. Vanaf dat moment, zomer 1962 dus, is Sheila in feite in Nederland gebleven,” vertelde Vuijsje afgelopen vrijdag tijdens haar begrafenis. “Ik studeerde verder, Sheila vond een baantje bij Excerpta Medica, de uitgeverij waar mijn vader werkte, en de zomer van 1963 brachten we samen bij haar ouders in New York door. Het was een veelbewogen tijd in Amerika en wij waren heel ondernemend. We liepen mee in de March on Washington, maakten de I Have A Dream-speech van Martin Luther King mee. Ook gingen we naar Malcolm X luisteren op een straathoek in Harlem. En we hoorden natuurlijk de mooiste jazz, zoals John Coltrane in Birdland en Bill Evans in de Village Vanguard. Kort voor de terugreis, op 30 augustus 1963, zijn we in New York getrouwd.”

Harmoniehof
Uiteindelijk trok het jonge echtpaar terug naar de polder. Om het Nederlands beter onder de knie te krijgen, ging Gogol MO Engels studeren aan de Vrije Leergangen, onderdeel van de Vrije Universiteit. Daar werd ze ook redacteur van het studentenweekblad Pharetra, het Propria Cures van de VU, samen met later bekend of zelfs berucht geworden mensen zoals de schrijver Martin Schouten, strafpleiter Willem van Bennekom en Provo-activiste Koosje Koster. Later bouwde Gogol een carriere op als vertaalster van Nederlandse academische stukken naar het Engels. In 1974 kreeg het paar een huis van woningbouwvereniging Samenwerking in Amsterdam, waar ze sindsdien is blijven wonen, bijna vijftig jaar lang. Ze kregen twee zonen (Robert en Alex) en scheidden eind jaren zeventig.

Een actieve vrouw
Gogol werkte eveneens voor het Anne Frankhuis, waar ze met onder andere Otto Frank samenwerkte. Verder had ze in Amerika ooit een ontmoeting met Marylin Monroe. In Amsterdam bouwde ze mettertijd een groot netwerk op. “Zoals de meesten van jullie weten was mijn moeder een actieve vrouw,” zei zoon en auteur Robert Vuijsje. “Ze zat in allerlei groepjes, clubjes, ging naar dialoog-avonden, meestal over vrouwen of de toenadering tussen Joden en moslims. Ze had altijd wel een logé, ontving iedere dinsdagochtend de tekenclub in haar huis; had zoveel activiteiten dat ik het nauwelijks kon bijhouden. In maart was ze tachtig geworden, maar ze leefde niet heel anders dan twintig of dertig jaar geleden. Ze fietste of liep overal heen en ging iedere week naar haar gymclubje.”

Open voor de ander
Mogelijk door haar achtergrond als New Yorkse, stond Gogol open voor alle mensen met allerlei verschillende achtergronden. Binnen de LJG Amsterdam deed ze mee aan veel activiteiten van de dialoogcommissie, maar ook was ze in de stad actief om mensen met verschillende achtergronden met elkaar te verbinden, aldus rabbijn Menno ten Brink. “Ze zat een paar jaar geleden veertien dagen met ene aantal andersdenkenden in een huis, de documentaire die van hen gemaakt is heet Rot op met je religie. Ik heb me eigenlijk niet zo goed gerealiseerd dat het misschien wel heel logisch was dat Sheila zich altijd openstelde voor de ander, voor mensen met een andere achtergrond, om mee te helpen deze samenleving ook echt een ‘samen’leving te maken. Haar eigen achtergrond was natuurlijk multicultureel.”

Breed netwerk
Gogol was niet alleen kind aan huis in de LJG-sjoel, maar kwam ook over de vloer bij Beit Ha’Chudush, in Sjoel West en de Gerard Dou-synagoge. Ze had tevens een breed netwerk van Amerikaans-Joodse expats in de hoofdstad en zette zich in het verleden in als vertaler voor Jonet.nl. Ten Brink: “Ze zag, denk ik, het Jodendom vooral als cultuur en traditie, meer dan religieus. Maar het vloeit vaak in elkaar over, zoals het Amerikaanse of liever het New Yorkse Jodendom gewoon een manier van leven is, dat zit gewoon in je DNA. Maar toch weet ik zeker dat er meer was. Ze verwelkomde de mensen in onze sjoel, bij de deur, toch echt wel een religieuze instelling. Helaas zal dat niet meer gebeuren en moeten wij Sheila nu voor altijd verwelkomen hier op Gan Hasjalom.”

Longkanker
In augustus vorig jaar kreeg Gogol last met ademhalen en werd ze onderzocht. Er bleek uitgezaaide longkanker te zijn, een vrij ongebruikelijke vorm die alleen voorkomt bij niet-rokers. In het ziekenhuis kreeg ze een aantal verschillende therapieën, die allemaal onvoldoende aansloegen. Tijdens het jaar na de diagnose leefde ze gewoon door. Ze zette zich in als verslaggever van de buurtkrant Samen, postte met regelmaat vrolijke berichten op Facebook en ging afgelopen zomer met zoon broertje Alex op vakantie naar New York; waar ze van huis ruilde met een oude vriendin van de middelbare school.

Positief gebleven
Ongeveer een maand geleden hield haar lichaam op met functioneren, aldus zoon Robert. “Het begon ermee dat ze niet meer de beweging kon maken die nodig is om uit bed te komen. Ze werd zo ziek dat ze werd opgenomen in het Antoni van Leeuwenhoek-ziekenhuis. Op de dag dat ze werd opgenomen probeerden de doktoren ons duidelijk te maken dat de kwaadaardige cellen zo ver waren uitgezaaid dat ze niets meer konden doen. Eerst bleef mijn moeder vragen of er echt geen onderzoeken of medicijnen meer mogelijk waren, daarna zei ze tegen ons, nog steeds op die eerste dag: laten we dit filosofisch benaderen, het leven houdt een keer op, wat hebben we ervan geleerd? Ook in het ziekenhuis bleef mijn moeder positief. Ze vroeg alleen waarom iedereen steeds zo moest huilen, zelf deed ze dat niet.”

Sheila Gogol overleed op dinsdag in het Joods Hospice Immanuel in Amsterdam, waar ze een aantal uren daarvoor naartoe was gebracht. Zij wilde in Joodse sfeer sterven. Robert Vuijsje: “Mijn moeder had een bijzonder leven, wanneer ze in Nederland erover vertelde, geloofden mensen haar niet altijd. Ik denk dat haar familie exemplarisch was voor de manier waarop Joden, meestal niet vrijwillig, van land naar land verhuizen over de hele wereld.”

De redactie van Jonet.nl wens Bert, Robert en Alex Vuijsje, en alle andere nabestaanden van Sheila Gogol sterkte met dit grote verlies. BDH.

Lees ook:
Edo Spier was een ‘renaissance man’ – in memoriam
Edo Spier was een architect, publicist en D66’er van het eerste uur. Hij overleed op dinsdag op 96-jarige leeftijd. Spier groeide op in de vooroorlogse Rivierenbuurt en overleefde de oorlog door op 48 plekken onder te duiken. Na 1945 diende hij onder meer in het Britse leger in het Verre Oosten en was hij publicist voor Het Parool. Later werd hij architect en ontwierp hij onder meer het interieur van Amsterdamse sjoels.