Sonja Barend presenteert levensverhaal

Sonja Barend
Youtube

Vier decennia lang was Sonja Barend (76) een van de meest vertrouwde gezichten op de Nederlandse televisie. Toch komt ze met haar nieuwe boek pas echt dichtbij. Collega’s over de koningin van de talkshow. 

Duizenden vragen heeft ze gesteld. Ministers ontfutselde Sonja Barend informatie, maar ook pedofielen en werklozen gunden haar hun verhaal. Veertig televisiejaren lang, tot haar afscheid in 2006, doorgrondde de door Adriaan van Dis bekroonde ‘koningin van de talkshow’ vrijwel iedere gast die bij haar aan tafel schoof.

Toch vond ze niet alle antwoorden die ze zocht. In haar autobiografie ‘Je ziet mij nooit meer terug’, die deze week bij uitgeverij De Bezige Bij verscheen, schrijft Barend over de grijze mist die haar familie omhult. Juist de vraag die de interviewster het allerliefste wilde stellen, kreeg ze niet over haar lippen. “Mamma, wat is er gebeurd met mijn vader?”

Als tienjarig meisje veranderde Sonja de Groot in Sonja Barend. Tijdens een plas op de wc ontdekte ze toevallig haar echte naam op de verjaardagskalender van haar moeders broer. Sonja Barend had geen broertjes maar halfbroers en geen rooms-katholieke vader maar een Joodse, die tijdens haar tweede levensjaar omkwam in vernietigingskamp Auschwitz.

Zoektocht zonder einde
Zonder opsmuk of emotie beschrijft Barend de sleutelscène van de tragiek die haar leven tot vandaag de dag stuurt. Althans, zoals haar moeder haar de summiere details rond haar dertiende uit de doeken deed. Het is 1942. Er werd aangebeld, moeder deed open. Twee Nederlandse mannen kwamen de trap op. Op de vraag of haar man thuis was, antwoordde mevrouw Barend ‘Ja meneer’.

En weg was Sonja’s vader, precies zoals de laatste woorden tegen zijn vrouw voorspelden: “Je ziet mij nooit meer terug.” Had haar moeder niet moediger kunnen zijn, vraagt Barend zich af in haar memoires. Zou ze het zelf anders hebben aangepakt? En waarom raakte haar moeder minder dan een jaar nadat haar man was verdwenen zwanger van haar stiefvader? Talloze vragen dwalen rond in haar hoofd, het is een frustrerende zoektocht zonder einde. Want hoe streng ze zichzelf voor ieder bezoek ook moed insprak om vragen te stellen over het verleden, hield zowel Barend als haar moeder over de oorlog de kaken op elkaar.

Dilemma
Generatiegenoot, tv-presentator en goede kennis Hanneke Groenteman herkent die reserves wel. Ze deelt een Joodse achtergrond met Barend, en moest als peuter onderduiken voor de nazi’s. “Wanneer je als kind voelt dat je ergens niet aan moet komen, blijf je daar uit de buurt, al helemaal in de tijd waarin wij opgroeiden.”

Zelf heeft ze haar ouders ook nooit gevraagd hoe zij de oorlogstijd hadden ervaren. “En mijn familie droeg niet eens zo’n groot geheim met zich mee. Ik kan me dat ongelofelijke dilemma waarin Sonja verkeert zo goed indenken. Enerzijds houdt ze zielsveel van haar moeder, en aan de andere kant is ze verschrikkelijk boos op haar, en op zichzelf. Nu pas, terwijl haar moeder al een hele poos dood is, stelt ze de vragen hardop. Het zijn bijna kreten.”

Daarvan schrok Groenteman, tijdens het lezen van Barends boek. “Ik dacht dat ik Sonja goed kende. Haar associeerde ik met feestelijkheid, gemengd met een tikkeltje afgunst als ik eerlijk ben. Maar hoewel ik al zo lang met haar omga, wist ik niet dat die zoektocht naar snippers informatie over haar vader zo smartelijk was. Van die context en diepte had ik hooguit een vermoeden.” Ze refereert aan een tv-documentaire die journalist en programmamaker Coen Verbraak in 2012 maakte over Barend, nadat hij vijf jaar lang op het belang van een film over haar leven moest hameren. “Daarin lichtte ze een tipje van de sluier op. Ik vermoed dat Verbraak een draad heeft uitgehaald, waarna de hele trui is losgetrokken.”

Ook journalist en presentator van Nieuwsuur Mariëlle Tweebeeke bevroedde niet dat achter die vrolijke vrouw op tv, naar wie ze met veel bewondering gekeken heeft, zulke pijnlijke drijfveren schuilgingen. “Barend was juist een sterke interviewster omdat ze haar emoties niet schuwde, zo authentiek is. Zonder haar scherpte te verliezen, zette ze haar persoonlijkheid in om anderen verhalen te ontlokken.”

De beweeggronden van haar gasten interesseerden haar ook, stelt Tweebeeke, die in 2012 de Sonja Barend Award won, de vakprijs voor het beste tv-interview. “Of ze nu hoog of laag op de maatschappelijke ladder stonden, op een charmante en oprechte manier wilde ze alles van iedereen weten. Toch begrijp ik de verlegenheid jegens haar moeder wel. Ik kan me voorstellen dat er in familierelaties andere krachten werken.”

Bovendien hadden de camera’s hun uitwerking op Barend, denkt journalist en presentator Twan Huys. “Wanneer die draaien, de microfoons aangaan en de begintune van de show klinkt, gebeurt er iets met je. Ook met mij. Dan moet ik over mijn eigen schroom heenstappen, en tevens de impertinente vragen aan de gesprekspartner stellen.”Hij noemt de tv-studio een onnatuurlijk soort laboratorium.

“Dat geldt al helemaal wanneer het live wordt uitgezonden, iets wat Sonja indertijd als een van de weinigen aandurfde. Live is als koorddansen zonder vangnet, de druk is gigantisch. En in haar tijd, toen er nog geen mogelijkheid was om programma’s terug te kijken en miljoenen mensen haar talkshow hetzelfde moment zagen en hoorden, was dat nog beter voelbaar dan nu. Het effect van onder meer ‘Sonja’s goed nieuws show’ was vergelijkbaar met dat van ‘De Wereld Draait Door’ nu, maar dan nog in overtreffende trap.

“Barend kon met dat gewicht op haar schouders goed omgaan, meent Huys, al opereerde ze altijd uit onzekerheid. Hij kan het weten, ze werkten gelijktijdig voor de Vara. “Dat merkte ik ook toen ik eens werd uitgenodigd in haar programma om te praten over een vervelend onderwerp: seksueel misbruik in de katholieke kerk.”

Gevoelige onderwerpen
Hij, die in 2011 de Sonja Barend Award uit handen van zijn ex-collega overhandigd zou krijgen en haar een jaar later zou ondervragen in ‘College Tour’, was vooraf bloednerveus. “Maar zodra we zaten, keek ze me aan en wist me te bezweren. ‘Vertel me nú je verhaal, op de beste manier waarop je dat kunt.’ Huys vermoedt dat veel mensen zichzelf na een interview met Barend afvroegen waarom ze bij haar te biecht waren gegaan, al helemaal wanneer het om gevoelige onderwerpen ging.

En die kwamen nogal eens aan bod in haar programma’s. “Samen met haar vaste eindredacteur en boezemvriendin Ellen Blazer, die eveneens een onthutsend oorlogsverleden had, was Barend de moedigste programmamaker van die generatie. Ze schuwde de controverse niet, iets waar haar familiegeschiedenis zeker een rol in heeft gespeeld.”Huys vertelt dat er op Barends redactie een lijst hing, met een aantal punten waaraan een interview moest voldoen. ‘Is er nog wat te lachen’, stond daarop geschreven. En ook de laatste zin staat hem scherp voor de geest: ‘Is het goed voor de Joden?’

“Barend streed altijd voor de belangen van minderheden. Doortrokken van haar achtergrond kon ze er niet tegen wanneer mensen gediscrimineerd worden, om welke reden dan ook. Zodoende stelde ze allerlei maatschappelijke thema’s aan de kaak. Ze was de spiegel van Nederland.”

Daar was niet iedereen van gediend, herinnert tv-presentator en journalist Paul Witteman zich. “Zwaar onderschatte problemen behandelde Sonja, ze heeft een heleboel mensen de ogen geopend. Dat werd haar niet overal in dank afgenomen, maar van dat soort kritiek trok ze zich geen klap aan, bijna integendeel.”

Onvermoeibaar trad Barend haar gasten met open blik tegemoet, is zijn observatie, en ze bleef iedere gespreksgenoot als een gelijke behandelen. “Behalve haar moeder, zo blijkt. Ik vind het ook logisch dat Sonja haar al die vragen niet durfde te stellen. Bij je moeder ben je iemand anders, je blijft bij haar altijd een kind. Ook ik was terughoudend wanneer ik bang was een gevoelige snaar bij mijn moeder te raken.”

Tranen
Samen met Barend presenteerde Witteman van 1997 tot 2004 om en om het dagelijkse Vara-praatprogramma ‘B&W’, een afkorting voor Barend en Witteman. Hoewel haar werk in ‘Je ziet mij nooit meer terug’ voornamelijk in de schaduw blijft, haalt Barend in haar boek wel t ‘B&W’ aan, ze gaat terug naar het moment waarop ze beseft dat haar historie veel zwaarder op haar drukt dat ze tot dan toe vermoedde.

Terwijl ze zich op 4 mei voorbereidt op een speciale herdenkingsuitzending, leest ze het verhaal van een leeftijdsgenoot wiens vader haar op een vergelijkbare wijze is ontvallen. Tot haar eigen verbazing beginnen Barends tranen te stromen, en het onbedaarlijke huilen houdt die dag niet meer op. Ze besluit af te zien van de presentatie, halsoverkop moet Witteman naar de studio komen om het die avond over te nemen.

Het voorval staat de presentator slechts vaag bij. “Misschien had ik indertijd door moeten vragen, dacht ik toen ik de passage las. Die diepere laag van Sonja kende ik nog niet. Ik denk dat ik indertijd bang was om iets aan te raken waarvan Sonja niet wilde dat ik het beroerde. Dat deze geschiedenis haar zo dwars zat en zit, heeft ze bewaard voor dit boek.”Sonja Barend, ‘Je ziet mij nooit meer terug’.

Uitgeverij De Bezige Bij, 283 pagina’s 19,99 euro.’

Bron: Trouw

Categorie:

Home » Cultuur » Boeken » Sonja Barend presenteert levensverhaal