Staat wint van activistische ngo’s in F35-zaak

Niet rechters maar de minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp moet toetsen of de levering van F35-vliegtuigonderdelen aan Israël mag doorgaan. Dat heeft de Hoge Raad bepaald. Daarmee komt een einde aan bijna twee jaar van juridisch getouwtrek over straaljageronderdelen. Met de uitspraak moeten Pro-Palestijnse, activistische ngo’s hun verlies nemen. Het kabinet heeft zes weken om de exportvergunning te toetsen.

Oxfam Novib, PAX en en The Rights Forum stapten in de weken na 7 oktober naar de rechter om de levering van onderdelen voor F35-gevechtsvliegtuigen te stoppen. Nederland is een belangrijk doorvoerland in de internationale keten die de vliegtuigen, ooit de Joint Strike Fighter (JSF) genoemd, produceert. Tijdelijk moest de doorvoer worden stopgezet, omdat de zaak onder de rechter was.

Rechtbank

De staat der Nederlanden procedeerde aanvankelijk succesvol: in 2024 oordeelde de rechtbank dat het niet aan een rechter is om dergelijke leveringen te stoppen, maar aan het kabinet. De verantwoordelijk minister van van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp en niet de rechter moest toetsen of Nederland door levering internationale verdragen zou schenden.

In beroep

Israël voert oorlog tegen Hamas. Daar vallen relatief veel burgerslachtoffers bij en dus zou het oordeel zijn dat de levering niet door zou moeten gaan. Hoe dan ook gingen de activistische ngo’s in beroep en van het gerechtshof kregen ze gelijk. De staat procedeerde vervolgens door en ging in cassatie. Vrijdag oordeelde de Hoge Raad dat het dus aan de minister is om te oordelen en niet aan de rechter.

Tot het gaatje

De ngo’s en activisten waren bang dat de minister een ‘politiek oordeel’ zou vellen over Israël, en gingen daarom juridisch tot het gaatje in de hoop de staat te dwingen te doen wat zij willen. Maar het oordeel van gerechtshof klopte uiteindelijk, aldus de Hoge Raad. Uit de uitspraak:

‘Het gerechtshof mocht niet zelf beoordelen of met het verlenen van de vergunning een duidelijk risico op ernstige schending van het internationaal humanitair recht bestaat. Dat is aan de minister. De Hoge Raad draagt de minister daarom op om aan de hand van dit criterium de herbeoordeling van de vergunning opnieuw te doen. De termijn is zes weken’.

Tevreden

Het is nu aan de minister om de exportvergunning binnen zes weken opnieuw te toetsen. Het demissionaire kabinet-Schoof is tevreden met de uitspraak. Demissionair minister David van Weel (VVD) van Buitenlandse Zaken zegt er ‘heel blij’ mee te zijn. Nu ligt de bal weer bij het kabinet. “Het is een verschrikkelijke humanitaire situatie in Gaza, wij willen niet bijdragen aan de vernietigingen die daar plaatsvinden,” aldus Van Weel.

Via derden

Naar verwachting zal het kabinet niet afwijken van het eerdere oordeel dat bepaalt dat de levering van onderdelen voorlopig opgeschort blijft. Naar verluidt krijgt Israël de onderdelen alsnog via derde wegen, maar daarover kan of wil Nederland niets kwijt. Mocht de oorlog in Gaza voorbij zijn, dan zou de exportvergunning aan het land weer kunnen worden verleend.

Grootgebruiker

Nederland is vanaf begin jaren 2000 partner in het JSF-project voor het F35-vliegtuig, een Amerikaanse uitvinding die door meerdere landen in elkaar wordt gezet. Zo leveren Nederlandse bedrijven onderdelen, maar gaat het ook om concerns uit andere westerse landen. De F35 is de meest geavanceerde straaljager en is onzichtbaar voor vijandelijke radars. Israël is grote afnemer van het vliegtuig.