The Real Charlie Chaplin: een belangwekkende film – recensie

Diepgravende documentaire over het leven van een van de grootste filmmakers uit de vorige eeuw.

Charlie Chaplin, geboren op 16 april 1889 als Charles Spencer Chaplin, groeide op in de Londense sloppenwijk Walworth in extreme armoede. Zijn hele verdere leven – hij werd een van de beroemdste mensen ter wereld en zou een fortuin verdienen – was er de voortdurende angst om ooit weer in die onbarmhartige ellende te vervallen. Charlie’s ouders scheidden kort na zijn geboorte: hij bleef bij zijn moeder. Samen met zijn halfbroer Sydney zijn ze door haar in een zogenoemd armenhuis geplaatst, waaruit ze werden overgeplaatst naar een school voor wezen en in de steek gelaten kinderen. Charlie was twaalf jaar toen zijn moeder Hannah psychisch in elkaar stortte, ze zou niet meer genezen. Vader Charles was inmiddels als alcoholist gestorven. Na haar dood kwamen de broers erachter dat er een halfbroer was: Wheeler. Hij zou later als acteur bij Charlie gaan werken.

‘Joods loopje’
Chaplin, die in Engeland deel uitmaakte van een zogenoemd vaudevilletheater, reisde in 1910 met zijn collega’s naar de Verenigde Staten. Hij besloot om na de tournee in de VS te blijven, waar hij grote successen zou oogsten als acteur in stomme (zwijgende) films met zijn typetje; met het snorretje, bolhoed, de veel te wijde broek, de (wandel-)stok en de immer verbaasde uitdrukking in zijn ogen. En uiteraard dat merkwaardige loopje. Dat laatste was trouwens een ‘Joods loopje’, de zogenaamde ‘toffeehakken,’ dat hij in Whitechapel – de arme Joodse wijk van Londen – had gezien. Charlie was weliswaar niet Joods, zijn halfbroer was dat wel. Daarom ontkende Chaplin, die zich fel keerde tegen antisemitisme en alle vormen van racisme, nooit dat hij Joods zou zijn. Zijn zogenaamde Joodse identiteit zou gretig misbruikt worden door nazileider Adolf Hitler en begin jaren vijftig door de verbeten Amerikaanse communistenjager, homofoob en Jodenhater, senator Joseph McCarthy. Dit was het zogenoemde McCarthyisme, waarvan Chaplin een van de vele slachtoffers zou worden.   

Wie was hij echt?
De eerste stomme film waarin Chaplin optrad was tijdens de ontstaansperiode van de bioscoopfilm in de Verenigde Staten: Making a Living, die in februari 1914 uitkwam. Zijn doorbraak was in datzelfde jaar met Kids Auto Races at Venice, in zijn beroemde outfit en snorretje als de kleine zwerver – the Tramp. Hij zou een van de meest beroemde filmsterren ter wereld worden. Voor hem kwamen enorme mensenmassa’s op de been en vaak moest het verkeer vanwege de enorme toeloop omgeleid worden. In deze documentairefilm The Real Charlie Chaplin zijn daar prachtige zwartwit-beelden van. 

Later regisseerde Chaplin zijn eigen films en richtte zijn eigen filmstudio op; The Charlie Chaplin Film Studio, waar zijn beroemdheid nog groter werd met klassiekers als zijn legendarische films The Kid (1921) City Lights (1931) Modern Times (1936) en The Great Dictator (1940). Meesterweken die nog altijd veel zeggingskracht hebben. Chaplin wilde alles in eigen hand houden, wat betekent dat hij niet alleen acteerde en regisseerde en ook de productie, scenario en muziek bij voorkeur zelf deed. Een ‘mooi’ voorbeeld van zijn perfectionisme is de totstandkoming van de film City Lights, waarvoor hij, om de cruciale scène tussen de straatarme zwerver en de blinde bloemenverkoopster vast te leggen 31 draaidagen uittrok.

Maar wie was de mens achter Charlie Chaplin, die een van de grootste kunstenaars van de vorige eeuw was? Nieuw ontdekt beeldmateriaal met originele audiovisuele opnamen zoals het interview met Life magazine en privé materiaal van de meester zelf, tonen het ‘geheim’ van de extreem snelle carrière van de man wiens wieg in de ellendige sloppenwijken van het negentiende-eeuwse Londen stond.  Aan Chaplin’s leven en werken wordt een extra dimensie toegevoegd door nooit eerder vertoonde beelden en getuigenissen van onder anderen Effie Wisdom, zijn oude buurmeisje uit Londen, zijn kinderen, de actrice Pearl Mackie en andere nooit eerder gehoorde stemmen.

Heksenjacht
Er is een oud gezegde dat als volgt luidt: ‘Vandaag ben je een Jezus en morgen een Judas’. Charlie Chaplin, de man die met zijn films volle bioscopen trok en waanzinnig populair was, werd uiteindelijk door de Amerikaanse overheid als een paria behandeld. Beroemd en bemind, tot het moment dat hij op schandalige wijze uit de gratie raakte en zijn gloriejaren in een heel ander daglicht kwamen te staan. De actrice Mackie brengt in deze documentaire als voice over de persoon Chaplin tot leven, waarbij zijn donkere kanten niet onbelicht blijven

Door zijn leven te spiegelen aan een caleidoscoop van nooit eerder gehoorde stemmen – waaronder die van zijn kinderen en Effie Wisdom, een vriendin uit zijn kindertijd – werpt de film nieuw licht op de vele kanten van een baanbrekend, controversieel en visionair artiest. Gedurende zijn hele carrière hebben de media een grote rol gespeeld in de beeldvorming rondom Chaplin. Aanvankelijk in zijn voordeel, maar later draaide dit radicaal om en na intensieve bemoeienis van Amerikaanse overheidsinstanties die hem betichtten van communistische denkbeelden, moest hij zelfs de VS verlaten. The Real Charlie Chaplin is het ultieme portret van de mens achter de legendarische filmmaker.

Minder bekend is dat hij naast acteur en regisseur ook componist was. Hij schreef onder andere solowerken voor cello, een instrumenten dat hij linkshandig bespeelde. Voor zijn film Modern Times schreef hij het beroemde nummer ‘Smile’ en voor A Countess from Hongkong schreef hij ‘This is My Song’, waarmee zangeres Petula Clark in 1967 een wereldhit scoorde. Het is jammer dat in de film relatief weinig aandacht wordt besteed aan zijn muzikale talenten.

Storend
De scènes waarin Charlie Chaplin wordt geïnterviewd zijn af en toe storend. Op een stoel staat een zwartwitportret van Chaplin die door acteurs wordt geïnterviewd. De gestelde vragen zijn beslist interessant, maar je hoort acteurs teksten voordragen, niet journalisten, waardoor die gesprekken nogal gekunsteld overkomen. Maar The Real Charlie Chaplin is desalniettemin een belangwekkende film.  

Charlie Chaplin was een man met een progressieve kijk op de wereld. Hij was sociaal betrokken, iets wat uiteindelijk tegen hem zou werken gedurende de Koude Oorlog. Begin jaren vijftig, tijdens het beruchte McCarthyisme, werd hij in de VS beschuldigd van ‘anti-Amerikaanse activiteiten’ waarbij in negatieve zin het woord Jood viel, en dat hij een communist was. Toen hij voor promotie voor zijn film Limelight (1952) in Engeland was, besloot hij na problemen met de Amerikaanse immigratiedienst, waarin FBI-chef J. Edgar Hoover een smerige rol speelde, niet naar Amerika terug te keren. De ooit zo beroemde man, die Hollywood op de kaart zette en de Amerikaanse cultuur wereldwijd populair maakte, vestigde zich met zijn gezin in het Zwitserse Corsier Sur Vevey, waar hij 25 jaar later, in 1976, stierf. De villa waar hij woonde, Manoir de Ban, is thans een museum.

‘The Real Charlie Chaplin’ is een belangrijk document, niet alleen omdat het een filmisch monument voor Charles Chaplin is, maar ook omdat het een tijdsbeeld biedt dat met het McCarthyisme van toen, dat doet denken aan de huidige situatie in de wereld.

Op Charliechaplin.nl is te zien waar de documentaire wordt vertoond.

Lees ook:
‘Babi Yar. Context’ is hard nodig, juist óm de context – filmrecensie
Dat de geschiedenis zichzelf herhaalt, is evengoed een cliché als een dagelijkse waarheid. De eerste beelden van de documentaire Babi Yar. Context waarbij we zien hoe een brug in 1941 tijdens de Duitse inval van de toenmalige Sovjetrepubliek Oekraïne wordt gebombardeerd, kunnen niet dichterbij de journaalbeelden van vandaag komen.