‘Zwart, wit, whatever’ – recensie JHM-expo Zijn Joden wit?

Zijn Joden wit? Dat is de vraag die het Joods Historisch Museum zichzelf en ons stelt in een expositie die binnenkort opent in het kunstkabinet van het JHM. Er zijn uiteraard belangrijker vragen, zeker in het licht van de recente clash tussen Israël en Gaza. Maar juist daar bleek opnieuw hoe tijdens de protesten tegen dat oorlogje, Joden zich ongemakkelijk voelen bij diverse protestuitingen, omdat ze ingedeeld worden bij de onderdrukkers, bij het establishment. Je kan denken: so what, maar uit dat ongemak is niettemin deze hele expositie ontstaan.

De vraag naar Joodse witheid werd vorige zomer op Jonet.nl aangesneden in een column van oud-politica Hanneke Gelderblom met de titel ‘Zijn Joden wit?’, maar een eerder artikel van Gideon Querido van Frank in Vrij Nederland leidde tot deze expositie. Querido van Frank en Lievnath Faber zijn ook mede de organisator ervan. Het heeft een uiterst diverse maar ook leerzame tentoonstelling opgeleverd, die met name schoolklassen in het zo multiculturele Amsterdam zou moeten aanspreken.

Kinderfoto’s
Niet toevallig lijkt dat bij binnenkomst het JHM de witheidsvraag onderuit haalt met een wand vol kinderportretten, divers van kleur maar allemaal joods. Het middelpunt van de expo vormt een videopresentatie met Joden en niet-Joden van uiteenlopende pluimage. De meningen van bijvoorbeeld Stephan Sanders, Gloria Wekker, Esther Voet en Mercedes Zandwijken lopen daar danig uiteen. Sanders en Voet tonen hun redelijke kant, maar genderprofessor Wekker bepleit minder hokjesdenken. Dat is hoogst opmerkelijk omdat haar haar politieke geesteskind, de partij BIJ1 met Sylvana Simons, geheel in de geest van het uit de VS overgewaaide woke-denken nu juist wél de hele wereld in hokjes onderbrengt. In onderdrukker en onderdrukten: meer smaken kent dat denken niet.

Alleen: Joden passen niet in dat stramien. Op de wand om het videoscherm staat dan ook het ‘feitelijke werk’: bestaande vooroordelen over Joden worden opgenoemd en ontrafeld. ‘Ze zitten overal. Ze zijn verantwoordelijk voor het lot van de Palestijnen. Ze beheersen de media. Ze hebben de slavernij uitgevonden of er minstens goed aan verdiend.’ Joden, dat blijkt wel, worden binnen emancipatiebewegingen steeds vaker gezien als onderdeel van de gevestigde orde. Alweer: wat dan nog?

De vraag zou moeten zijn: voor wie is die witheid dan zo belangrijk? In het JHM wordt die vraag omzeild door een haast talmoedische aanpak waarbij elke omstreden vraag beantwoord wordt met weer een andere. Tegenspraak brengt ons verder, zegt de Talmoed. Beeldend is bijvoorbeeld een kastje met twee keppeltjes erin: een rode van het Trumpkamp en een zwarte van de antiracistische Black Lives Matter-beweging.

Overgewaaide discussie
Mensen reduceren tot hun kleur werkt niet, althans niet bij Joden, zo blijkt duidelijk uit de expositie. Die en passant wél legitimering levert aan die uit de VS overgewaaide nonsensdiscussie over witheid en maatschappelijke positie die al te lang met name de academische wereld verlamt. Voor de sociale wetenschappen werkt dit hokjesdenken desastreus uit. Feiten worden niet meer benoemd, maar vervangen door gevoelens over al dan niet schuldig zijn vanwege achtergrond. Geen waarheidsvinding, maar nattevingerwerk overwoekert de wetenschap in een mix van Marx en schuldopwekkend Calvinisme vanwege je ‘maatschappelijke positie.’

Discussiëren over racisme en de rol van Joden kan nuttig zijn, maar dan niet, zo bewijst deze tentoonstelling ook, op basis van plat-marxistische theorievorming dat het allemaal komt door het kapitalisme, uw koloniale achtergrond en dus uw ontkennende rol bij de bestrijding ervan. Joden zijn extra gevoelig voor deze gemakshalve ‘BIJ1-denken’ gedoopte ideologie, omdat eeuwen onderdrukking hen een typisch schuldgevoel heeft opgeleverd. Daarom alleen al is dit JHM-inititiatief niet nutteloos. In een serie begeleidende programma’s, zoals een thema-avond in De Balie, werd daar nader op ingegaan.

Schaamlapje
Maar omdat niet alles in hokjes past moet er gesmokkeld worden. En zo beweren woke-woordvoerders, tegen het mogelijk verwijt van antisemitisme, opvallend vaak zelf (deels) Joods te zijn vanwege een ergens op de vliering verborgen Joodse voorvader. Samenstellers Wekker en Nzume zijn daar geen uitzondering op. Immers: van wie moet je de vraag naar witheid stellen? Terwijl het JHM ostentatief leurt met de medewerking van Nzume, is die in het getoonde nergens direct terug te vinden. Zo werkt het JHM de indruk Nzume enkel ingezet te hebben als schaamlapje tegen een verwijt racistisch te zijn, vergelijkbaar met Wekker wanneer zij daartegen haar Joodse opoe inzet.

Wat ontbreekt…
Nogmaals: wie wil er zo graag weten of Joden wit zijn? Hier ontbreekt ook opvallend de hele grote groene olifant in de huiskamer: die van de islam en de allochtonen-instroom. Uit alle recente onderzoeken blijkt de aanwas van allochtone jeugd en hun identificatie met Palestijnen een belangrijke bijdrage aan de toename van het antisemitisme. Dit aspect ontbreekt hier echter geheel. Dat valt op, zeker nu de laatste weken menige demonstratie tegen Israël ontaardde in een puur anti-Joodse manifestatie. Maar in het JHM ontbreekt die politieke pendant volledig, bijvoorbeeld het feit dat radicale islamisten zoals Hamas simpelweg belang hebben bij Jodenhaat. 

Daarom alleen al zou van deze tentoonstelling een reisversie gemaakt moeten worden voor de wijken waar de woke Jodenhaat het meest heerst – in Amsterdam bijvoorbeeld in West en in de Bijlmer. Misschien kan dat nog, nu corona de openingsdatum van de JHM-expo heeft verschoven naar de dag ergens medio juni dat het museum weer open mag.

Lees ook:
Zijn Joden wit? – column Hanneke Gelderblom
Over racisme is op dit moment in Nederland discussie gaande, in allerlei soorten media, in de krant op de radio en televisie maar ook op Facebook. Soms heet het diversiteitsdiscussie en het gaat bijna het hele jaar over het uitbannen van Zwarte Piet.