Alsof je er zelf bij bent – boekrecensie ‘De Hele Misjpoge’

In het boek maak je als lezer verhalen mee van elf generaties ‘Joods proletariaat’, dicht opeen gepakt wonend in de ‘Hoek’, de Joodse wijk in het oude centrum van Amsterdam.  De auteur heeft haar eigen stamboom uitgeplozen en ontdekt dat de familieleden terug tot in het jaar 1638 vrijwel allemaal in Amsterdam leefden. Met behulp van allerlei gescande documenten die zij in het digitale Stadsarchief vond (adressen, foto’s, politierapporten) heeft zij haar voorouders en hun relaties kunnen inkleuren in de tijd waarin zij leefden, en zo heeft ze de stamboom van de familie Goudeket tot leven gebracht.

Meestampen in sjoel

De Joods-Amsterdamse levensgeschiedenissen van een groot aantal personages in opeenvolgende tijdperken worden heel beeldend beschreven, zonder commentaar, interpretatie of duiding. Als je bekend bent in Amsterdam, zie je jezelf in die tijd meelopen in de stad. Je herkent plekken zoals de Jodenbreestraat meteen. Gewoon door de stad wandelend kom je bijvoorbeeld Rembrandt tegen die voor zijn huis met houtskool aan het tekenen is. En in de synagoge stamp je met je voeten mee met heel de sjoel als de rabbijn het waagt om tijdens de dienst Nederlands te spreken in plaats van Jiddisch. Zo protesteerde men ten tijde van de Bataafse Republiek, toen onder invloed van Napoleon het Jiddisch in de ban werd gedaan.

Hoe wil je worden aangesproken?

Wat ook aansprekend tot in detail beschreven wordt, is hoe een Joodse familie zijn naam koos toen Nederland bij het Franse keizerrijk was ingelijfd, er volgens de Franse wet werd geleefd en de voorschriften van de Code Napoleon verplicht werden. Tot dan toe stond de familie wel bekend als Kats-Goldeket, maar ieder familielid had toch zijn of haar eigen idee hoe ze wensten te worden aangesproken. Alhoewel ze na heel veel onderling gekibbel tot de naam Goudenketting (Kats staat voor Cohen) hadden besloten, maakte de dienstdoende ambtenaar er Goudeket van.

Van traditie naar integratie

Het is knap hoe de auteur in het verhaal historische feiten weet te verweven met de belevenissen van gewone mensen die worstelen met de overgang van traditie naar integratie. Het gebruik van voetnoten is zeer prettig, typisch Jiddische uitdrukkingen en specifiek Joodse gebruiken worden hierdoor goed uitgelegd. Al lezend tekenen zich door de generaties heen trends af. Zo neemt het aantal kinderen per huishouden aanzienlijk af en neemt het seculiere leven behoorlijk toe. Langzaamaan integreert de Joodse familie in de Nederlandse samenleving.

Misjpogologie

Als je zelf uit een grote familie komt gaat het je waarschijnlijk beter af, maar sommige lezers zullen moeite kunnen hebben met de misjpogologie, de onderlinge Joodse familierelaties. Voorafgaand aan elf hoofdstukken is er steeds een stamboom afgebeeld. Daar heeft de lezer houvast aan, vooral als neven, nichten, ooms en tantes in het verhaal naar voren komen kun je het spoor bijster raken. Op het eind van het boek is er een hoofdstuk dat net als de titel van het boek ‘De Hele Misjpoge’ heet. Daar is in de stambomen ook de plaats van overlijden toegevoegd. Het is confronterend hoe vaak Sobibor en Auschwitz staan vermeld.

Conclusie

In zijn boek ‘Family Feeling’ omschreef wijlen Brits opperrabbijn Jonathan Sachs de misjpoge als ‘het cement van de Joodse samenleving’. Dit boek is daar een praktisch voorbeeld van, maar dan in het Amsterdam van de laatste eeuwen. En als u van sociale geschiedenis houdt, dan is dit boekwerk zeker een aanrader. Het is hoe schrijfster Juliette Goudeket haar lezers meeneemt in de Amsterdamse geschiedenis, die voor wat betreft de Joden honderden jaren oud is. Dat doet zij al kijkend door de ogen van een aaneengeregen ketting van gewone mensen en hun sores.

Titel: De Hele Misjpoge
Auteur: Juliette Goudeket
Uitgeverij: Amphora Books
ISBN: 9789064461606
Prijs: 27,50 euro