Bankier van het Verzet – filmrecensie

Het waargebeurde, maar nauwelijks bekende verhaal van grote verzetshelden. Extreem belangrijke verzetsdaden tegen de Duitse bezetter zijn op verzoek van onze na-oorlogse regering ‘onder de pet’ gehouden. Een schandalige politiek die door deze speelfilm aan het licht kan worden gebracht. Dat gebeurt ook wel enigszins, maar het verhaal gaat nogal mank vanwege een simpele benadering van de feiten en erg veel historische onjuistheden.  

Het verhaal van de broers Gijs en Walraven (Wally) van Hall, dat zich tijdens de Tweede Wereldoorlog afspeelt, is ongelooflijk spannend, want geeft een beeld van twee superhelden die dankzij hun grote financiële kennis en stoutmoedig optreden het landelijk verzet tegen de Duitse overheersers financieel wisten te sponsoren. Zij groeiden uit tot proporties van misschien wel de grootste verzetshelden die Nederland ooit heeft gekend.
De broers Van Hall – telgen uit een oud patriciërsgeslacht – hielpen aan het begin van de bezetting hun neef Frits met het vergaren van geld voor de deelnemers aan de staking van februari 1941 (later bekend als de Februaristaking) die werkloos werden. Mede door deze succesvolle financiële actie werd de oud zee-officier Walraven gevraagd zich in te zetten voor de zogenoemde ‘Zeemanspot’, het fonds voor nabestaanden van zeelieden die op zee waren toen de oorlog uitbrak. Het beginpunt van een jarenlange feilloze bankfraude ‘voor het goede doel’.

Promessen wisselen
Want de gebroeders Van Hall begrepen al snel dat het verzet (de illegaliteit) alleen kon functioneren als er geld was om hun acties te ondersteunen. Doordat beiden in de financiële wereld werkzaam waren en daar belangrijke contacten hadden, wisten ze via het Nationaal Steunfonds vele miljoenen guldens te fourneren aan onder meer verzetsmensen die aanslagen pleegden, mensen uit het verzet die moesten vluchten, experts die persoonsbewijzen vervalsten en Joden die moesten onderduiken of vluchten.
Gijs van Hall was de boekhouder, hij had contacten met de ‘bovenwereld’. Het leven van Walraven speelde zich daarentegen af in de illegaliteit. Twee flagrante tegenstellingen die positief uitpakten bij hun riskante verzetswerk.
De apotheose in de financiële fraude was de door de broers bedachte en ontwikkelde manier om promessen (officieel verhandelbare schuldbekentenissen) die waren opgeslagen in de kluizen van de Nederlandsche Bank, te verwisselen tegen valse exemplaren. In de film is te zien hoe vervalsingsexperts, drukkers van het illegale Parool, dit karwei klaarden.
De gebroeders Van Hall, hun familieleden en hun netwerk van partners in crime waren zich er terdege van bewust, zoals iedereen in het verzet, dat het saboteren van de nazi’s – of er alleen maar van verdacht worden – een gevaarlijke onderneming was; het geringste foutje of verraad betekende het einde van hun leven.
Walraven was getrouwd en vader van een dochter en zoon – zij spelen een rol in de film. Hij werd verraden en is op 12 februari 1945 (drie maanden voor de bevrijding) geëxecuteerd in de omgeving van Haarlem.

Gecompliceerde historie
Het werkelijke verhaal van de Van Halls is nogal ingewikkeld omdat veel personages in die tijd een belangrijke rol speelden binnen hun hulporganisatie. Dan waren er de complexe coördinatiegesprekken tussen verzetsgroepen en bovenal hun slimme financiële trucjes.
Een zware klus dus voor scenarioschrijvers Marieke van der Pol en Thomas van der Ree, die een uiteraard begrijpelijk en goedlopend filmverhaal moesten schrijven. Voor regisseur Lürsen de uitdaging om in iets meer dan twee uur een film te maken over een veelzijdige en ingewikkelde geschiedenis, waarbij hij wist dat niet iedere bioscoopbezoeker een brede kennis van zaken heeft op bancair gebied.

Geen gelijkenis met figuren van weleer
Is ‘Bankier van het verzet’ een logische, overzichtelijke en dramatische speelfilm? Helaas is dat niet helemaal gelukt: De protagonisten komen niet echt uit de verf, het blijven enigszins fletse figuren. Dat komt misschien doordat er nogal wat (snelle) beeldwisselingen en erg veel locaties zijn – prachtige nostalgische locaties overigens! Bovendien is het begin van de film waarin ‘uitleg’ wordt geven over hoe de malversaties tot stand komen, voor de leek tamelijk ingewikkeld. De hoofdrolspelers maken er toch wat moois van, hoewel dat niet altijd geloofwaardig is en hun karakters niet echt tot leven komen. Dat komt waarschijnlijk door het volgende: Op dit moment draait in de Nederlandse bioscopen ‘The Darkest Hour’, een speelfilm over de positie van Winston Churchill, de Engelse premier tijdens de Tweede Wereldoorlog. De rol van Churchill wordt vertolkt door Gary Oldman, die terecht een Oscar voor zijn spel kreeg. De mensen van de grime wisten de 59-jarige Oldman – die geen enkele fysieke gelijkenis met Churchill heeft – tot een geloofwaardige Winston Churchill te transformeren.

Het is een omissie dat de makers van ‘Bankier van het verzet’ zelfs geen poging hebben gedaan om de filmhelden Walraven en Gijs van Hall, of de NSB’er Rost van Tonningen, ook maar een enigszins authentieke gelijkenis met de echte personen te geven – van deze historische figuren bestaat beeldmateriaal. De acteur Jacob Derwig lijkt vooral op de acteur Jacob Derwig en niet op de verzetsheld Gijs van Hall, de latere burgemeester van Amsterdam die in 1967 door de regering werd ontslagen vanwege zijn falen in het conflict met de rebelse provo’s. Barry Atsma ziet er veel te ‘eigentijds’ uit. Het lijkt erop of hij zojuist bij de hippe barbier is geweest. Dit ondermijnt z’n prima acteerprestaties. Smeerlap Rost van Tonningen was een goedgebouwde, rijzige man met dun haar. Pierre Bokma daarentegen zet een vadsige landverrader met een soortement Hitlerkapsel neer. Omdat we dus (kunnen) weten hoe deze heren er werkelijk uitzagen geeft deze aanpak een vals afleidend beeld.

Geen emoties, geen empathie
Er wordt in ‘Bankier van het verzet’ stevig gepaft; er was kennelijk geen gebrek aan sigaretten. Ook een etentje in een restaurant kon in ’43 – een jaar voor de Hongerwinter – volgens de scenarioschrijvers en regisseur kennelijk nog. Verder staan er in de prachtig gefilmde straten wel erg veel fietsen geparkeerd, terwijl de bezetter erg kien was op onze Fahrräder. Gijs van Hall is in de film een voorzichtige man, een afwachter. Deze houding kan te maken hebben met het feit dat zijn gezinssituatie niet zo ‘gezellig’ was als die van zijn broer Wally. Hij had namelijk twee gehandicapte kinderen, wat uiteraard grote invloed moet hebben gehad op zijn leven. Merkwaardig toch dat dit in de film niet wordt verteld, waardoor er begrip zou zijn voor zijn geremde karakter en deze held sowieso meer diepgang zou hebben.
En er wordt wel erg veel geschoten, gemarteld en gedood, waardoor er helaas een zekere ‘gewenning’ ontstaat. Ergo: ondanks het feit dat het een spannende film is, is er geen emotie, geen empathie bij al dat bloed, de fusillades en martelingen.

Bij de aftiteling ontstaat verbijstering als blijkt dat voor die grote held Walraven van Hall pas in 2010 (!) een monument is opgericht. Het staat voor de Nederlandse Bank en beeldt een levensgrote bronzen (omgehakte?) boom uit.

Titel: ‘Bankier van het verzet’.
Regie: Joram Lürsen.
Belangrijke rollen: Barry Atsma als bankier Walraven (Wally) van Hall, Jacob Derwig als bankier/boekhouder Gijs van Hall. Pierre Bokma als NSB’er Meinoud Rost van Tonningen, Fockeline Ouwerkerk als de vrouw van Walraven van Hall.

Deze recensie werd geschreven door Awraham Meijers