Bestuur Universiteit Leiden hangt verwijderd schilderij met vader Job Cohen ‘tijdelijk terug’

De ophef die ontstond nadat een schilderij van voormalige bestuursleden van de Universiteit Leiden was weggehaald, omdat het om een doek met ‘alleen maar witte mannen’ gaat, is nog niet voorbij. Hoewel er veel kritiek kwam op het werk, waarop ook de vader van oud-burgemeester Job Cohen van Amsterdam staat, zegt het college van bestuur van de universiteit ‘in gesprek te gaan’. ‘Een divers samengestelde commissie kan uitzoeken wat de beste aanpak is om het werk beter tot zijn recht te laten komen’. Voorlopig wordt het schilderij even teruggehangen.

Zes sigaren
Het kunstwerk, dat zes sigaren rokende bestuurders op leeftijd toont, werd uit het Academiegebouw verwijderd in opdracht van het college. Het doek van de thans 89-jarige kunstenaar Rein Dool moest verdwijnen na een tweet van een vrouwelijke promovendus en politicoloog. Zij vroeg zich af welk signaal het werk uitstraalt en zei dat een ‘ironische of enigszins zelfkritische’ boodschap ernaast niet zou misstaan. Het universiteitsbestuur verwijderde het daarop, tot ontsteltenis van de maker en vele anderen. Die stellen dat het bestuur doorslaat in het doorvoeren van de woke-cultuur op de universiteit.

Vader Job Cohen
Een van de heren op het schilderij is Dolf Cohen, Sjoa-overlevende en vader van de Amsterdamse oud-burgemeester Job Cohen (PvdA). De oude Cohen was na de oorlog rector magnificus van de universiteit, zo schrijft zijn zoon in een ingezonden brief in het blad Mare. Samen met broer Florist biedt hij het huidige universiteitsbestuur een ‘bijspijkercursus’ aan. Ook vragen ze zich af wat nou de exacte reden is van het besluit om het doek weg te nemen. Inmiddels heeft de VVD in de Tweede Kamer vragen gesteld aan Cultuur-staatssecretaris Uslu (D66) en Onderwijsminister Robert Dijkgraaf (D66).

‘Ik haat de rook’
Het werk van Rein Dool hing in een van de vergaderruimtes in het Academiegebouw en laat het college van bestuur uit 1974 zien. Het het schilderij werd in 1977 aan de universiteit geschonken door de gemeente Leiden. Vorige week plaatste de politicologe haar Tweet, waarna rechtendecaan Joanne van der Leun tweette: ‘Persoonlijk vind ik dat het weg mag, en ik verwacht ook dat dat snel gaat gebeuren. Het grootste deel van mijn carrière heb ik in kamers met mannen en schilderijen van mannen gezeten. Ik haat de rook ook’.

Kunstenaar boos
Op vrijdag werd het doek door onder meer hoogleraar Koen Caminada, die in de zaal aan het vergaderen was, van de muur gehaald. ‘Immediate action was taken today @UniLeiden :) !!’, twitterde Van der Leun. Hierna barstte de kritiek los en haalde de actie het nieuws. Mare vroeg maker Dool om een reactie. “Het is verschrikkelijk dat het schilderij is verwijderd,” zei hij. “Het is belachelijk, bespottelijk en kortzichtig dat er een paar idioten niet blij mee zijn dat er rokende mannen op staan. De universiteit blameert zich hier echt mee.” Toen hij het schilderde, waren alle bestuurders man. “Dat is veranderd, en dat vind ik ook heel goed. Het schilderij is een tijdsbeeld. Ik hou de bestuurders juist een spiegel voor.”

Ludieke actie
In Nieuwsuur kwam maandagavond kritiek van andere hoogleraren, onder wie Koreastudies Remco Breuker. Hij heeft er moeite mee dat het doek is verwijderd. “Het zijn inderdaad allemaal oudere witte mannen op het schilderij. Maar is dat alles wat ze waren? Om deze mensen te reduceren tot hoe ze op ons overkomen zonder iets van ze af te weten, lijkt me een hele ongezonde impuls. Zeker op de universiteit waar we worden geleerd om verder te kijken.” Een woordvoerder van het bestuur liet vervolgens weten dat het wegvoeren een ‘ludieke actie’ was.

‘Debat voeren’
Nu heeft het college van bestuur gereageerd. ‘We zien de actie als een startpunt voor een inhoudelijke discussie, maar we maken nu even pas op de plaats. We zullen het werk tijdelijk weer terug hangen’, schrijft voorzitter Annetje Ottow. ‘Een divers samengestelde commissie kan vervolgens uitzoeken wat de beste aanpak is om het werk beter tot zijn recht te laten komen. We denken hiervoor onze universiteitshistoricus te vragen, een alumnus, en andere deskundigen zoals kunsthistorici die we hier hebben, maar ook aan studenten, bijvoorbeeld van onze kunstopleiding ACPA, en de historische (kunst)commissie’.

Geen context
Niet iedereen voelt zich door dit beeldbepalende werk gerepresenteerd, aldus Ottow. ‘Zoals het nu hangt ontbreekt de context ook. De spontane actie stemt tot nadenken. Inclusiviteit is een van onze belangrijke opdrachten. Maar in de discussie waarop we straks als college ons besluit op baseren, betrekken we vanzelfsprekend ook de historische waarde van het schilderij. Uitgangspunten zijn ook respect voor oud-bestuurders die zijn afgebeeld en voor de kunstenaar die het werk maakte. We luisteren naar al die geluiden’.


De brief van Job en Floris Cohen

‘Aan het College van Bestuur,

Graag wenden wij, zonen van een uwer voorgangers, ons tot u in verband met de omstandigheid dat een portret van het College van Bestuur waar deze voorganger deel van uitmaakte, naar het schijnt verwijderd is. Wij hebben geen idee of dat werkelijk het geval is. De Telegraaf schrijft er over en op Twitter woedt er een heel debat over – maar ja, ook dat zegt vandaag de dag niet alles.

Maar gesteld dat een en ander inderdaad op waarheid berust, dan begrijpt u dat wij uitermate nieuwsgierig zijn naar de redenen van deze verwijdering, want, voorzover wij kunnen overzien, geeft dit schilderij niet alleen een fraai inzicht in de toenmalige tijdgeest, maar heeft het op even fraaie wijze de geest gevangen waarmee de toenmalige Rector Magnificus zijn ambt in dat College vervulde.

Daarom leek het ons een goed idee u aan te bieden dat wij beiden – inmiddels een stuk bejaarder dan de “oude mannen” op het schilderij – in de vorm van een beknopt college van zeg een kwartier – mag ook iets langer – ons licht laten schijnen over dat schilderij en de context ervan: het eerste College van Bestuur dat ging fungeren conform de toen net tot wet verheven Wet Universitaire Bestuurshervorming.

Wat ons betreft zouden we dat doen onder het toeziend oog van het schilderij, met als uitkomst dat u na afloop besluit om het schilderij hetzij definitief te verwijderen hetzij te herplaatsen.

Wij kijken uit naar uw antwoord.

Tekenen, met vriendelijke groet,

Floris en Job Cohen
14 november 2022′

Lees ook:
Houding Cliteur rond Jodenhaat in FvD zorgt voor ongemak Universiteit Leiden, onderzoek volgt
Nadat bekend is geworden dat rechtsfilosoof en voormalig Eerste Kamerlid Paul Cliteur (FvD) onverschillig zou hebben gestaan tegenover het antisemitisme binnen zijn partij, vragen steeds meer medewerkers van de Universiteit Leiden zich af wat ze met hem aanmoeten. Cliteur zou ook vrijwel niets hebben gedaan om het antisemitisme van leider Thierry Baudet te stoppen. Medewerkers hebben een brief opgesteld waarin ze zich uitspreken tegen Jodenhaat. Inmiddels heeft het universiteitsbestuur een onafhankelijk onderzoek aangekondigd.