Edelstein legt ‘foute omroepen’ in documentaire bloot

In de bange jaren ’40-’45 kozen niet alleen kranten, maar ook omroepen ervoor om te collaboreren met de bezetter. Jarenlang bleef onbelicht dat omroepen in Hilversum heulden met de nazi’s en wat ze in die periode allemaal hebben gedaan. Alfred Edelstein, eindredacteur van de Joodse tak van de EO, maakte er een documentaire over, die komende woensdag op de late avond te zien is op de NPO.

Edelstein vertelde erover in De Telegraaf, een krant die er tot op de dag van vandaag aan wordt herrinnerd een beladen verleden in de Tweede Wereldoorlog te hebben. “De afgelopen jaren is er veel zendtijd besteed aan ons foute verleden. We herdenken de slavernij, de koning bood zijn excuses aan voor de rol van zijn overgrootmoeder in de oorlog. Vorige week keken we terug op het einde van de oorlog in Indonesië. Maar over de kwalijke rol bij de omroepen, die kritisch zijn op alles en iedereen, werd altijd gezwegen.”

Angst

Op het Mediapark durft niemand te praten over de zwarte bladzijde bij de omroepen, stelt Edelstein, die besloot dat hij de beerput moest laten open gaan. In zijn documentaire ‘Het verraad van Hilversum’, die woensdag om 22.05 uur op NPO2 te zien is, komen de heftigste verhalen van toen aan bod. Zo was AVRO-voorzitter Willem Vogt een van de grootste meewerkers van het regime. Al voor de oorlog had hij ontzag en bewondering voor de nationaalsocialisten.

‘Geen plek voor sport’

Na de Duitse inval in mei 1940 ontsloeg Vogt de populaire Joodse radio-sportcommentator Han Hollander. Dat gebeurde nadat de Duitse propagandachef Arthur Freudenberg zich in het AVRO-omroepkwartier meldde. “Officieel was de lezing dat er geen plaats meer was voor sport, maar dat was een gelegenheidsargument, want daarna waren er weer verslagen te horen van voetbalwedstrijden,” zegt Edelstein in de krant. Hollander en andere Joodse omroepmedewerkers zouden later worden vermoord.

Belgen

“Freudenberg stond te kijken over het vriendelijke onthaal in de studio’s. In België hadden de radiomakers de studio’s onklaar gemaakt, maar in Nederland stonden de omroepen klaar voor overleg,” aldus Edelstein. Naast de AVRO doet de katholieke KRO een duit in het zakje: al in 1939 worden vijftien Joodse muzikanten uit het radio-orkest ontslagen. Ook was de top van de omroep jaloers op de AVRO, die in 1940 het eerste bezoek kreeg van Freudenberg.

Illusie

Edelstein: “De Duitsers lieten de omroepen de illusie dat ze zelf mochten bepalen wat ze uitzonden zolang het de Wehrmacht niet schaadde. Vooral entertainment was gevaarloos.” In 1941 werden de touwtjes aangetrokken en kwamen de omroepen onder controle te staan van Willem Herweijer, NSB’er. Vervolgens was het snel gedaan met de zogenoemde ‘vrijheid’.

Kop in het zand

Na de oorlog werden de foute omroepbonzen niet aangepakt. Vogt kreeg een lintje en er werd een zaal naar hem vernoemd. In 1974 deed VARA-journalist Dick Verkijk een poging om het foute verleden van de omroepen aan het licht te brengen door er een boek over te publiceren, maar dat werd genegeerd door de beeldbepalende tv- en radiorubrieken van de omroepen van toen.

Monument

Edelstein kreeg alle medewerking van omroep KRO-NCRV [de opvolger van de KRO, red.] maar AVROTROS [de opvolger van de AVRO, red.] weigerde iedere vorm van medewerking. “De geest van Vogt waart nog altijd rond,” aldus de maker, die in De Telegraaf pleit voor een monument voor de slachtoffers op het Mediapark. “Bij binnenkomst op de rotonde voor het gebouw van Beeld en Geluid. Opdat we niet vergeten.”

Omroepverleden

De vader van Alfred Edelstein werkte indertijd als techniek-inkoper bij een voorloper van de NOS. Hij vertelde aan de keukentafel over de ‘foute’ medewerkers van de omroepen, wat zijn zoon later motiveerde om grondig onderzoek te doen. Edelstein zelf werkte jarenlang voor de AVRO en TROS, en was directeur van de Joodse Omroep, die eind 2015 het licht moest uitdoen. Sindsdien werkt hij voor de Joodse afdeling van de EO. Edelstein gaat over een paar maanden met pensioen.