Erwin Brugmans (70), de bruggenbouwer van Sjoel West, overleden – in memoriam

Erwin Brugmans, voorzitter Sjoel West, is in de nacht van donderdag op vrijdag overleden. Hij werd zeventig jaar oud. Zeker 34 jaar lang was hij betrokken bij de kleine synagoge in de Amsterdamse wijk De Baarsjes, die een paar jaar geleden nog in de problemen kwam vanwege te weinig bezoekers. Samen met anderen wist Brugmans de sjoel te redden en werd de weg naar boven gevonden. Zijn plotselinge overlijden komt als een schok voor het bestuur van Sjoel West, de gemeenteleden en de vele mensen in zijn sociale netwerk. ‘Met verbijstering hebben wij kennis genomen van het plotselinge overlijden’, schrijven de bestuurders. Brugmans was ook een Afrika-ganger en runde projecten in onder meer Gambia.

Joodse bakkers
Brugmans werd op 9 juni in 1950 in Amsterdam geboren in een Joodse bakkersfamilie. Zijn grootvader was bakker bij het bedrijf Theeboom, een kosjere bakkerij die bekend stond om zijn challes, gemberbolussen en boterkoek. Brugmans’ vader was kleermaker en zijn moeder was huisvrouw. Met haar was in de oorlog medisch geëxperimenteerd. Nadat ze de Sjoa hadden overleefd vertrokken de drie zonen van grootvader Brugmans een-voor-een naar Australië om een nieuw leven op te bouwen. Erwin Brugmans’ ouders emigreerden met hem in 1955 naar Down Under. Alle zonen van de oude Brugmans keerden op een gegeven moment terug naar Nederland. Zijn halfzus bleef aan Australië gebonden. Brugmans zocht haar in 2019 nog een keer in het land op.

Knokpartij
In Australië werden de Joden in zijn klas getreiterd om hun Joods zijn. De vader van Brugmans spoorde hem aan om voor zichzelf op te komen en de Joodse scholieren gingen onder zijn leiding de strijd aan met de niet-Joodse kinderen. Na de knokpartij, die de kinderen wonnen, werden ze nooit meer lastig gevallen door hun anti-Joodse klasgenootjes. “Dit is exemplarisch voor hoe hij is opgevoed en in het leven stond. Erwin was een trotse Jood en kwam daar ook voor uit. Hij zat vol energie en vocht voor zijn plaats als Jood in de samenleving en was daarnaast zeer voor samenwerking met anderen,” zegt Nathan Bouscher, bestuurslid van Sjoel West.

Bloeme Evers
Brugmans kwam terug naar Nederland en ging in Amsterdam wonen. In De Baarsjes werd hij gezien door Bloeme Evers, die indertijd een van de bewegende krachten was in Sjoel West. “Zij heeft hem toen gevraagd om langs te komen. Niet alleen om minjan te halen, maar ook als actief synagogelid. Erwin heeft het traditionele Jodendom van haar geleerd en is wegwijzer in sjoel geworden. Hij had een innige samenwerking met Bloeme Evers en zag haar als een soort gelijke. Plagerig noemde hij haar soms ‘meisje’ en hij ging naast haar staan, als gelijkwaardige. Hij zag ieder mens als gelijke en dus ook Bloeme, waar door velen tegenop werd gekeken.”

Spannende tijden
Bouscher leerde Brugmans kennen toen hij begin jaren 2000 actief was in de stichting Maimon van Sami Kaspi, een Joods-Marokkaanse club die de verbinding zocht tussen Joden en Marokkanen in Nederland. “Erwin was een van de eerste organisatoren van activiteiten van Maimon. Het waren spannende tijden vanwege de Tweede Intifada die toen spanningen veroorzaakte tussen Joden en Marokkanen in Amsterdam. Erwin was een hele pure man die veel liefde uitstraalde naar de medemens, wie dat dan ook was,” aldus Bouscher. “Hij was een echte bruggenbouwer en hij deed zijn naam, Brugmans, dus eer aan.” De bestuurder was ook spontaan. “Je kon hem gemakkelijk een microfoon in zijn handen geven, maakte soms uit het niets een dansje met mensen en was nooit verlegen. Erwin was zowel voor als achter de schermen zeer actief en dat werd gewaardeerd.”

Voetballen met kransen
In 2003 was Brugmans getuige van een vreselijk verlopen Dodenherdenking in zijn woonwijk De Baarsjes. Marokkaans-Nederlandse jongeren gingen met de kransen aan de haal en gingen daarmee voetballen. “Joden die moeten we doden,” werd door de jongens geroepen. Brugmans zei er iets van en werd beschimpt en bespuugd. Bouscher: “Veel Joden zouden zich dan terugtrekken en de wijzende vinger naar ‘de moslims’ en het islamitische antisemitisme gebruiken. Erwin zag dat wel degelijk en was daar niet naïef in, maar hij ging uit van het goede van de mens. Hij ging daarom strijden om de gemeenschappen bij elkaar te brengen en werd actief in de buurt. Hij zocht moskeeën op en ging de dialoog aan.”

Joods-Marokkaans toernooi
“Erwin werd eens uitgescholden toen hij onderweg was naar Sjoel West. Hij duwde terug en bleef de dialoog opzoeken, wat resulteerde in MaJo, een Joods-Marokkaans voetbaltoernooi in De Baarsjes. Verschillende buurtclubs deden mee. Het resulteerde in een mooie activiteit die redelijk uniek was,” aldus Bouscher, die niets heeft met voetbal maar toch het veld in stapte. “Ik heb op het veld verloren voor het hogere doel, samen met wat Haboniemers die wel serieus kunnen voetballen,” grapt hij. “Het ging natuurlijk allemaal niet om winst of verlies maar om het samen zijn en het elkaar beter leren kennen.”

Homobeweging
Brugmans was niet alleen actief in Sjoel West, maar ook binnen de homobeweging. “Hij was geregeld deelnemer aan activiteiten van het COC en actief bij Sjalhomo. Zo stond Erwin bijvoorbeeld vaak op de Joodse boot tijdens de Gay Pride te dansen. Hij pronkte niet direct met zijn homoseksualiteit, maar hij was gewoon zichzelf en kwam daar ook voor uit, zoals het Jodendom voorstaat. Hij bewandelde alle paden die hij van zijn hart moest bewandelen,” vertelt Bouscher. Ook hielp Brugmans onder meer homoseksuele en Joodse vluchtelingen. “Het unieke van Erwin was dat hij nooit aan één vaste club gebonden was. Hij voelde zich het meest thuis in Sjoel West, waar mannen en vrouwen traditioneel apart zitten, maar kwam de laatste jaren ook veel bij Bendigamos. Hij ging ook naar de LJG, Beit Ha’Chidusj en andere sjoels. Iedere vrijdag maakte hij sjabbat en hij liep dus verschillende sjoels af.”

Tashkent
Ook was Brugmans volgens Bouscher een soort ‘Jewish Lonely Planet-ganger’. “In de laatste jaren reisde hij naar allerlei plekken waar weinig toeristen kwamen. In Centraal-Azië zocht hij synagogen en Joodse plekken op. Daar ging hij dan naar binnen om kennis te maken. Het was regelmatig in een Aziatisch-islamitische omgeving, in landen als Kirgizië en Oezbekistan. Na terugkeer gaf hij eens een lezing bij ons in Sjoel West over zijn bevindingen en avonturen. Een beetje zoals Kuifje in Afrika.” Bouscher en de anderen in sjoel leerden daar veel van. “Zo was Erwin in Tashkent bij een synagoge gekomen waarvan de deur dicht was. Hij sprak daar iemand over aan en die nam hem mee de stad in. Na drie kwartier lopen werd hij in een actieve sjoel afgezet, waar hij door Joden werd verwelkomd en werd opgeroepen voor de Tora. Deze lokale sjoelmensen vonden het allemaal prachtig.”

Afrika-ganger
Los daarvan was Brugmans een Afrika-ganger. Mettertijd kwam hij in landen als Ghana en Gambia terecht. “In Gambia heeft hij een gezin geadopteerd waarvan de kostwinner was weggevallen. Erwin was hun surrogaatvader die hen hielp. Door terug te reizen naar het land, realiseerde hij zich dat er veel boeren waren die gebruik moesten maken van ouderwetse landbouwmethodes. Erwin zocht daarom contact met de Israëlische ambassade in Senegal voor hulp.” Binnen een paar jaar heeft Israël de boeren in Gambia, het land van de glimlach, geholpen met nieuwe landbouwmethodes. “Het ging om irrigatie en dat was natuurlijk een sprong voorwaarts voor de mensen daar. Dat is weer Erwin op zijn best. Hij volgde zijn hart, hielp mensen in nood en betrok zelfs Israël daarbij. Een echte tikoen olam-Jood.”

Handdoek in de ring
Terug naar Sjoel West. Daarvoor bleef Brugmans altijd actief, maar omdat er vrijwel geen Joden wonen, werd het met de jaren steeds moeilijker om de synagoge draaiende te houden. “Na het overlijden van Bloeme Evers, in 2016, kwam alles neer op Erwin. Hij deed het eigenlijk alles al in zijn eentje en moest de kar nu helemaal trekken. Bloeme had op haar sterfbed in Israël tegen hem gezegd: Erwin, pas jij op het huis.” Er kwamen steeds minder mensen naar de synagoge. “We zaten in een modus waarbij het voor ons altijd een succes was als we minjan haalden en een verlies als dat niet lukte. Dat resulteerde er in 2017 in dat Erwin een mail rondstuurde met: jongens, ik gooi de handdoek in de ring.”

Redding van Sjoel West
Zelf was Bouscher, die dichtbij woont, een vaste sjoelganger geworden. “Met een vriend liep ik altijd naar Sjoel West en kwam ik geregeld langs. Het raakte me dat Erwin zo plots de handdoek in de ring had gegooid. Ik had het gevoel dat er meer overleg moest plaatsvinden en mailde hem met de vraag of hij niet eerst eens zou moeten praten met de achterban. Voor ik het wist had hij mijn mail naar iedereen doorgestuurd met de boodschap dat ik wilde samenkomen om de sjoel te redden. Dat was niet zo met gevoel voor tact, maar toch heb ik die aangewezen rol op mij genomen.” Er kwam een dag waar bezorgde Joden langskwamen om na te denken over de vraag: hoe nu verder. Dat resulteerde in een nieuwe actieve kern die nieuwe dingen ging organiseren. “Erwin was daar uiteraard zeer actief in. De sjoel draait weer en dat is mede aan hem te danken.”

Surrealistisch
De laatste jaren gaf Brugmans aan hoe blij hij was dat hij ondersteuning had van bepaalde mensen zoals Hein Hartog, Margaretha Baruch en Caroline Maas, aldus sjoelganger en inmiddels bestuurder Bouscher. “Mensen die hem dood aantroffen hebben familieleden gebeld en via hen kwam het nieuws bij mij. Ik geloofde het niet en heb gebeld op Erwins huislijn, maar daar werd niet opgenomen. Vervolgens heb ik hem op zijn mobiel gebeld. Toen werd er opgenomen door een goede vriend van hem, die op dat moment bij hem in huis was. Hij kon bevestigen dat Erwin overleden was en dat de lijkenwagen voor kwam gereden.” Voor Bouscher is het nog steeds surrealistisch. “Een dag voor zijn sterven had ik nog contact met hem gehad. We zouden zondag nog bij hem samenkomen voor Chanoeka. Dat gaat nu ook niet door.”

Begrafenis op Muiderberg
Bouscher heeft de leden van Sjoel West op de hoogte gesteld en er een communiqué uitgedaan. Morgenochtend om 11.00 uur wordt Erwin Brugmans begraven op de Joodse begraafplaats in Muiderberg. “Bij uitvaarten mogen honderd mensen aanwezig zijn. We verwachten dat aantal te halen, want we merken dat de schok in het netwerk van Erwin groot is.” Bouscher laat het aan iedereen vrij om te komen, maar wil het vanwege corona niet perse aanmoedigen. Wie interesse heeft, mag zich melden bij Sjoel West. Mailen kan naar sjoelwestamsterdam@gmail.com. Maandag is er een Chanoeka-viering in Sjoel West in het teken van zijn voorzitter.

Dor wador
Brugmans is vier jaar geleden begonnen met het vertellen van het oorlogsverhaal van zijn moeder op scholen. Dat deed hij als een van de vaste gastsprekers van het project Na De Oorlog, waarvoor hij jaarlijks zo’n dertig gastlessen gaf op het basis- en voortgezet onderwijs. Op de dag van zijn overlijden had hij nog aan twee klassen zijn verhaal verteld, op de wijze zoals hij is, vanuit zijn hart met de bijbehorende tranen, aldus Bouscher. “De zoon van een sjiitische imam noemde hem op Facebook ‘een engel’. Ik denk dat dat zeker het geval was. We zullen hem gaan missen. Hij was een mooie ziel en zijn nesjomme was verbonden aan de sjoel. We gaan de energie van Sjoel West in stand houden zoals we ook met de geest van Bloeme Evers hebben gedaan. Dat beloof ik.”

Lees ook:
Sjoelbestuurder Brugmans in actie voor Gambianen
Bestuurder Erwin Brugmans van Sjoel West in Amsterdam is een crowdfunding actie begonnen voor een landbouwproject in Gambia. Samen met de 1% Club heeft hij geld bij elkaar gesprokkeld voor de boeren in het West-Afrikaanse land. Het gaat om een project voor een boerengezin waar Brugmans al twintig jaar over de vloer komt en dat hij samen met de Israëlische ambassade in Senegal ondersteunt.