Fictieve ontmoeting in boek over Ben Ali Libi

In het Nationaal Holocaust Museum in Amsterdam is het boek ‘Ontgoocheld’ van Bart Römer gepresenteerd. Het werk verhaalt over een fictieve ontmoetding tussen goochelaar Ben Ali Libi en het meisje Anne Frank, beiden in de Sjoa vermoord. Een verslag van de presentatie van een gewaagd boek.

“Je moet het maar durven,” zegt uitgever Meike Poortman. Bart Römer schreef een fictief verhaal over Anne Frank en goochelaar Ben Ali Libi. Miljoenen mensen kennen Franks verhaal en lazen haar dagboek. Vooral haar levenslust blijven je bij, aldus Poortman. Precies deze eigenschap komt terug in het nieuwe boek van Römer. In Ontgoocheld komen de levenslustige Anne en de wanhopige goochelaar elkaar tegen. Het boek werd donderdagmiddag gepresenteerd in het Nationaal Holocaust Museum.

Velleman

Ben Ali Libi is de artiestennaam van Michel Velleman, die tot 1942 jarenlang optrad als goochelaar en illusionist voor zowel kinderen als volwassenen, waaronder de Duitse ex-keizer Wilhelm II en prins Hendrik. Hij werkte tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de Joodse Raad. Een gedicht van Willem Wilmink en de opvoering daarvan door Joost Prinsen maakten hem beroemd: ‘Op een lijst van artiesten, in de oorlog vermoord, staat een naam waarvan ik nog nooit had gehoord, dus keek ik er met verwondering naar: Ben Ali Libi, goochelaar’.

Toeval

Ben Ali Libi, zijn vrouw en dochter werden vermoord in Sobibor. Alleen zijn zoon overleefde door toeval de oorlog. Poortman noemt Ontgoocheld ‘een spannend fictief verhaal dat veel mensen zal raken’. De goochelaar woonde in de oorlog net als Anne Frank aan het Merwedeplein in Amsterdam-Zuid. In het boek ontmoeten ze elkaar fictief: hij blikt terug op zijn leven en zijn verwachtingen voor de toekomst. Waar de artiest op zoek is naar hoop in deze donkere tijden, zit Anne Frank nog vol levenslust.

Dertien jaar

Römer – tot voor kort directeur van de Nederlandse Filmacademie – vertelt dat hij heeft veel geleerd van het schrijven van dit verhaal, waarmee hij dertien jaar rondliep. Hij realiseert zich meer dan ooit wat Amsterdam in de oorlog is aangedaan. In Rotterdam is dat heel zichtbaar: het bombardement en vervolgens een herrijzenis van de stad. In Amsterdam rukten de Duitsers vrijwel de hele Joodse bevolking weg. Dat heeft de stad voor altijd littekens bezorgd: niet zozeer in stenen, maar in de ziel, aldus de auteur.

Loslaten

Römer is blij en trots dat zijn boek er na een lange wordingsgeschiedenis, met veel hobbels en vertraging, eindelijk is. Hij was er jarenlang mee bezig, maar kan het nu eindelijk loslaten. Hij had niet voorzien of bedoeld dat het boek zo bijtend actueel zou zijn op het moment van de uitgave. Discriminatie en ontmenselijking zijn aan de orde van de dag, net als zorgen waar we naartoe lijken te gaan, zo zegt hij.

Kleinzoon

De schrijver brengt Abel Herzberg in herinnering: ‘Het is niet de vraag hoe je kunt voorkomen dat je kinderen weer slachtoffer van de politiek worden, maar hoe je voorkomt dat je kinderen anderen zoiets aandoen’. Het herinnert Römer ook aan een liedje van zijn kleinzoon, die deze middag in de zaal zit: ‘Poep aan mijn nieuwe schoen, poep aan mijn oude schoen, het maakt niet uit waar het zit, het is dezelfde shit’.

Michelle Velleman, de achterkleindochter van Ben Ali Libi, neemt het eerste exemplaar in ontvangt. “We gaan gewoon verder,” zegt ze. “Het is niet helemaal gelukt.”

Het boek Ontgoocheld van Bart Römer is verkrijgbaar bij de boekhandel en de uitgever. Een deel van de opbrengst van het boek gaat naar het Nationaal Holocaust Museum.