GVB plaatst bordjes bij tramhaltes over Jodentransport

Het Gemeentevervoersbedrijf (GVB) en de gemeente Amsterdam gaan bordjes plaatsen bij tramhaltes en op andere plekken over het beladen verleden. Op de plaatjes komen teksten met wat er in de Sjoa is gebeurd. Op die manier kan iedereen er ter plekke kennis van nemen. De gemeente stelt daarnaast op korte termijn 100.000 euro beschikbaar. Onlangs werd bekend dat het GVB tienduizenden Joodse Amsterdammers in de oorlog mede heeft vervoerd naar hun dood. Het Centraal Joods Overleg (CJO) is met beide partijen in gesprek.

Dodenritten

Het GVB verdiende in de bange jaren ’40-’45 zeker 61.000 euro aan het vervoeren van Joden in Amsterdam naar het Hollandsche Schouwburg en Centraal Station, tussenstations in hun deportatie naar de vernietigingskampen in Midden- en Oost-Europa. Het ging om 48.000 Joodse passagiers in trams. Dat werd bekend na het verschijnen van de film en het boek ‘Verdwenen stad’ van cineast Willy Lindwer en auteur Guus Luijters. De afschuw en verontwaardiging waren groot en het CJO ging met het GVB in gesprek. Ook de gemeente Amsterdam sprak mee.

Bordjes

Er komen zo snel mogelijk permanente gedenktekens met informatie over de deportatie van Joden bij drie tramhaltes in Amsterdam. De haltes aan de Plantage Middenlaan, Beethovenstraat en het Victorieplein waren centrale punten bij het wegvoeren van Joodse Amsterdammers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook wil het GVB in haar eigen reisinformatie-app extra uitleg geven over de rol van deze haltes tijdens de Jodenvervolging. Hoe de bordjes eruit komen te zien en waar op de haltes ze te zien zullen zijn is onduidelijk. Ook doet het GVB en de gemeente geen mededelingen over het beveiligen van de plaquettes.

Tevreden

De gemeente Amsterdam stelt daarnaast op korte termijn 100.000 euro beschikbaar. Het Centraal Joods Overleg (CJO) is gevraagd om een voorstel te doen voor de besteding van het geld en heeft daarop instemmend gereageerd. Te denken valt mogelijk aan een genoegdoening aan de overlevenden van de dodenritten met de trams. De financiële toezegging van de gemeente en de bordjes bij de haltes zijn de eerste uitkomsten van een gesprek tussen gemeente, GVB en het CJO. Voorzitter Chanan Hertzberger van het CJP: “We zijn als CJO tevreden met de voortvarende wijze waarop de gemeente Amsterdam deze voor de Joodse gemeenschap diepdroevige en voor de stad Amsterdam beschamende episode nu benadert.”

Moreel verantwoordelijk

‘Het college van B en W draagt de historische en morele verantwoordelijkheid om rekenschap af te leggen over het meewerken van de gemeentetram Amsterdam aan de deportatie van Amsterdamse Joden’, aldus de gemeente in een bericht. ‘Het gebruik van de trams is onderdeel van een breder onderzoek van het NIOD. Dit onderzoek is op verzoek van de burgemeester gestart in 2020 en kijkt naar alle diensten van de gemeente die in Tweede Wereldoorlog betrokken waren bij de uitsluiting en vervolging van Joodse Amsterdammers. Het NIOD heeft in een vooronderzoek benadrukt dat het belangrijk is alle gemeentelijke diensten in samenhang te bestuderen’.

Spijtbetuiging

Naar alle verwachting zijn de NIOD-onderzoekers begin volgend jaar klaar. Aan de hand van wat daar uit komt zal de gemeente samen met GVB en de andere voormalige gemeentelijke diensten ‘een gepaste reactie’ geven. ‘Dat neemt niet weg dat het GVB nu ruimhartig en welgemeend spijt wil betuigen voor de rol die de Gemeentetram en het Gemeentevervoerbedrijf in de Tweede Wereldoorlog hebben gespeeld. Het GVB noemt het afschuwelijk en wreed dat het Gemeentevervoerbedrijf facturen heeft gestuurd voor het uitvoeren van de ritten om Joodse Amsterdammers naar het Centraal Station en het Muiderpoortstation te vervoeren’.

Geen schadevergoeding

De gemeente en het GVB willen afstand doen van het geld dat is verdiend met het meewerken aan de deportaties. ‘Omgerekend naar de huidige tijd gaat het om een bedrag van 61.000 euro. Het college heeft dit afgerond naar 100.000 euro en stelt dat binnenkort ter beschikking. De burgemeester heeft het CJO nadrukkelijk laten weten dat dit bedrag niet bedoeld is als schadevergoeding, maar slechts de teruggave is van geld dat de gemeente nooit had mogen ontvangen. Na het verschijnen van het NIOD-rapport zal het college zich beraden op de financiële gevolgen van het totaal aan bevindingen’.

Ergernis

Het CJO ergerde zich over de houding van het GVB, daags nadat via de film en het boek bekend was geworden dat het bedrijf zoveel geld had verdiend aan de Jodentransporten in Mokum. “Tot twee jaar na het einde van de oorlog probeerde een incassobureau in opdracht van het GVB het geld binnen te harken. Pas in 1947 gaf het bedrijf het op,” aldus CJO-vicevoorzitter Hans Weijel toen. Hij en de andere bestuursleden waren verbaasd, omdat ze al tijden in gesprek willen met het concern over de kwestie. “Anno 2024, nadat het bestuur van het Centraal Joods Overleg wekenlang contact probeerde op te nemen met de huidige directie, zwijgt het Gemeentelijk Vervoerbedrijf in alle talen.” Inmiddels hebben zowel het GVB als de gemeente contact gezocht met het CJO en is er een uitkomst.