‘Hoe de liefde vergleed’ van Kiki Amsberg – recensie

In ‘Hoe de liefde vergleed’ beschrijft journaliste Kiki Amsberg (85) het huwelijksleven van haar ouders. Hoe de Tweede Werldoorlog de verhouding tussen vader en moeder op hun kop zette, en een streep haalde door hun zorgeloze liefdesgeluk. Carine Cassuto las het boek en schreef er een recensie over.

Het werk Hoe de liefde vergleed, dat vorige maand uitkwam, is niet Kiki Amsbergs eerste boek. Ze schreef eerder Denken over liefde en macht, een serie interviews met vooraanstaande feministen en De Fantast, over Ansbert Vorreiter, haar grootvader van moeders kant. Oudere lezers zullen haar ook kennen van de VPRO, waar ze als journaliste en programmamaker werkte, voornamelijk voor de radio.

Maar Hoe de liefde vergleed gaat vooral over haar ouders Julius Amsberg, een Duits-Joodse bankier en haar moeder, Alice Vorreiter, een rooms-katholieke actrice. Als de twee elkaar ontmoeten aan het begin van de jaren dertig is Julius een snel carrière makende bankier en Alice een beginnende, veelbelovende actrice. De hofmakerij verloopt zoals toen gebruikelijk, zeker in de middenklasse en hogere middenklasse.

Verovering

Julius, die als man er een druk seksueel leven op nauw houdt, verovert de bleue actrice, die volkomen onwetend is. Als hij zijn baan als bankdirecteur kwijtraakt, vlucht het stel, inmiddels met twee dochters, zoals zo veel Duitsers naar Amsterdam. Daar wordt Kiki, echte naam Pia Maria, geboren. Pia Maria, omdat vader Julius zich in 1940 tot het katholicisme bekeert, compleet met dagelijkse kerkgang.

Rooms-katholiek

Julius was dan wel Joods, maar voelde zich zoals zo veel van zijn geloofsgenoten vooral een Duitser. ‘Mijn vader hield van Duitsland. Hij voelde zich niet Joods, ook al was hij misschien ooit besneden. Ook al had hij ooit bar mitswa gedaan, het Jodendom zei hem niets. Nooit memoreert hij het in zijn memoires. Hij voelde zich een Duitser, hij hield van de Duitse cultuur, hij adoreerde de Duitse opera´s van Wagner, ook al was de componist in zijn geschriften een gruwelijke antisemiet, hij hield van Mendelssohn, hij hield van Duitse gedichten, van het Duitse toneel’, aldus Amsberg.

In het Amsterdam van de Tweede Wereldoorlog zijn de rollen tussen de echtlieden omgedraaid. Het is Julius die zich moet verstoppen en Alice die hem tot vier keer toe het leven redt. Zoals zo veel gemengd gehuwde mannen wordt Julius als dwangarbeider in het Amsterdamse Bos tewerk gesteld.

Opgelapte jas

Geen van de ouders kan na de oorlog hun draai vinden. Julius is zijn glanzende carrière kwijt en beide ouders zijn afgesneden van de cultuur die hen heeft gevormd. In het Amsterdam-Zuid van rond de Beethovenstraat zijn de Amsbergen als katholieke Joden buitenbeentjes en vergeleken bij de katholieke bourgeoisie van de Brenninkmeijers en Van de Biggelaars, zijn ze arm. Aandoenlijk is het verhaal van de schrijfster, die in de Obrechtkerk niet ter communie durft te gaan, omdat ze een opgelapte jas draagt.

Niet geschikt

De drie dochters van Alice en Julius worstelen na de oorlog soms met wat de schrijfster hun onduidelijke identiteit noemt. Ze zijn katholiek opgevoed, maar ervaren wel antisemitisme. Oudere zus Juliane ervaart antisemitisme op haar katholieke school, de schrijfster zelf als ze tijdens haar studententijd wordt voorgesteld aan de ouders van een galapartner die vervolgens besluiten dat Amsberg niet geschikt is door haar Joodse achtergrond.

Geschokt

Die achtergrond leidt soms tot onenigheid tussen de zussen. Als de drie samen op pad zijn en iemand vraagt naar de achtergrond van hun vader, antwoordt zus Ariane: “Onze vader was een Duitse Jood. Een Duitse Jood die naar Nederland gevlucht is. Wij zijn immigranten, als we niet gevlucht waren dan waren we in het kamp terechtgekomen.” Deze boude verklaring valt moeilijk bij de schrijfster. ‘Of misschien ben ik geschokt omdat ik nog niet op dat punt ben aangekomen dat ik het woord jood, Jodin, kan uitspreken als ik het over mijn vader of mijzelf heb. Het is te moeilijk, te pijnlijk, te verwarrend. Nog steeds, zo lang na de oorlog’.

Seksuele biografie

Hoe de liefde vergleed zou je met enige moeite ook een seksuele biografie kunnen noemen. In de tijd van moeder Alice bestond er geen seksuele voorlichting, althans niet een doordachte vorm daarvan. Amsbergs moeder wordt ‘voorgelicht’ door een gouvernante die plastisch schetst hoe het vrouwelijk orgasme werkt. ‘Nu wist ik wat de “Doodzonde” was. Voortaan was ik schuldig, en ik zou het altijd blijven’.

Het was een ervaring die Alice altijd zou bijblijven. ‘Als ik die periode tussen jeugd en volwassenheid overdenk moet ik toegeven dat de seksuele educatie van nu veel beter is, dan de totale onnozelheid waarin ik ben opgegroeid. De onschuld kan een kind gedurende enige tijd bescherming bieden, maar de schok die ik beleefd heb toen ik totaal onnozel geconfronteerd werd met seksualiteit, is een van de deprimerendste en angstaanjagendste belevenissen van mijn leven’.

Titel: ‘Hoe de liefde vergleed’
Auteur: Kiki Amsberg
Uitgever: Uitgeverij Verloren
ISBN: 9789464551433
Prijs: 25 euro