In vijf Groningse gemeenten meer Joden vermoord dan gedacht

In vijf gemeenten in Groningen zijn tijdens de Sjoa meer Joden vermoord dan gedacht. Het gaat om Het Hogeland, Midden-Groningen, Oldambt, Veendam en Westerkwartier. In eerste instantie werd gedacht dat circa vijftien procent van de Joodse inwoners de oorlog overleefde, maar uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) blijkt dat dat aantal onder de tien procent ligt. Het contrast met het landelijke gemiddelde van 27 tot 29 procent aan overlevenden is daarmee nog groter dan eerder werd gesteld.

Ommelanden

Historicus Richard Paping – Hoofddocent Economische en Sociale Geschiedenis – leidde het onderzoek in opdracht van de vijf gemeenten. Ook is nauwkeurig nagegaan wat de overlevingskansen waren van de Joden die medio 1942 woonden op het grondgebied van deze Groningse gemeenten. Samen beslaan de gemeenten bijna twee derde van de Ommelanden – het gebied in de provincie buiten Groningen-stad. Voor elke Joodse inwoner is exact nagegaan of die de Tweede Wereldoorlog al dan niet overleefde.

Allerhoogste van Nederland

‘Het zeer schokkende resultaat was dat minder dan tien procent (9,7 procent oftewel 111 van de 1.142 inwoners) de oorlog overleefde en dus meer dan negentig procent werd vermoord. ‘Bijna alle vaak eeuwenoude Joodse gemeenschappen in het Groningse gebied zijn vrijwel geheel uitgeroeid. Deze nieuwe schatting van het aandeel vermoorde Joden is om twee redenen zeer opmerkelijk’, aldus de RUG in een bericht. Landelijk lag het aantal overlevenden op tussen de 27 en 29 procent. ‘Het aandeel vermoorde Joden in de Sjoa behoort daarmee tot de allerhoogste van Nederland, terwijl dit aandeel vermoorden in Nederland al heel hoog is in Europees perspectief’.

Alleen Groningen

Volgens een eerdere schatting lag het aandeel overlevenden in deze gemeenten op ongeveer vijftien procent en het aantal vermoorde Joden op circa 85 procent, nog steeds een hoog aantal vergeleken met het landelijke gemiddelde. ‘De resultaten van het nieuwe onderzoek laten dus zien dat een derde minder Joden de genocide in het onderzoeksgebied overleefde. Overigens hoeft dat niet te zeggen dat het aandeel vermoorde Joodse inwoners elders in Nederland ook is onderschat, omdat het onderzoek van Paping zich alleen richtte op de Groninger gemeenten’.

Minieme kans

Ongeveer een vijfde van de overlevende Joden bleek gemengd gehuwd, terwijl de leeftijdsgroep tussen de twintig en vijftig jaar een iets hogere overlevingskans bleek te hebben, aldus de RUG. ‘Voor elke leeftijdsgroep was die echter steeds minder dan twintig procent. Kinderen tussen de vijf en negentien jaar en ouderen boven de 55 jaar hadden slechts een minieme kans om de door de nazi’s georganiseerde en uitgevoerde genocide te overleven’.

Extra onderzoek nodig

Nader onderzoek naar het dramatisch hoge percentage vermoorde Joden in het onderzochte gebied lijkt nodig, stelt Paping. Als mogelijke oorzaken draagt hij aan: de vroege deportatie van Joodse families uit het gebied (begin november 1942), terwijl daarvan de jongere mannelijke hoofden van huishoudens al in juli waren weggevoerd in kader van ‘werkverschaffing’ in juli 1942. Zodoende werden de gezinnen feitelijk ‘gegijzeld’ en doken ze nauwelijks onder. Van deze mannen werd begin oktober 1942 al een derde vermoord.

Lees ook:
Verhalencafés over Joodse gemeenschap in Duits-Groningse grensregio
Binnenkort worden er speciale Verhalencafés georganiseerd over de Joodse gemeenschap in de Duits-Groningse grensregio. Tot aan de Sjoa woonden hier relatief veel Joodse burgers. Er was een actief Joods leven en de Joden namen zichtbaar deel aan de maatschappij. In de Verhalencafés zal worden stilgestaan en gesproken over die tijd, zodat de verhalen van weleer kunnen gaan leven. Het gaat om twee avonden. Er wordt nog naar verhalen en objecten gezocht.