Leon Boedels: ‘komiek der komieken’ – serie Joodse iconen – achtergrond

Beroemdheden uit vervlogen tijden, de meesten van hen zijn inmiddels vergeten. Elke generatie kent zijn talenten: bejubelde artiesten, acteurs, komieken, musici, wetenschappers die baanbrekend werk verrichtten, verlichte of oerconservatieve politici die het politieke (wereld)beeld bepaalden: Door de huidige generaties worden ze meestal niet herkend.

Een goede reden om aandacht te besteden aan Leon Boedels, de grote komiek en filmpionier rond het begin van de vorige eeuw. Leon Boedels? Nooit van gehoord. Nou, schaam je niet, want bij rondvraag binnen mijn qua cultuur hoogontwikkelde vriendenkring (grapje) wist men niet wie de man was. Dat doet me trouwens denken aan een Joods gezegde dat luidt: Zolang iemands naam genoemd wordt leeft hij voort. Da’s natuurlijk een kulopmerking, want we zijn niet allemaal een Van Beethoven, een Mozes, of een Einstein.

De vergeten Leon Boedels dus, waarover het blad De Kijker in 1892 het volgende (samengevat) schreef: ‘De beroemdste beroemdheid. De lachtraan-uitperser, het ideaal van alle nette meisjes, de komiek der komieken, jé populaire man’.

Rotterdams gezin

Leon Boedels (geboortenaam Lion Boedels) is op 28 februari 1866 in een kunstzinnig Rotterdams gezin geboren. Zijn vader Isak Levie Boedels was danser en later rekwisiteur van de Groote Schouwburg. Via hem kreeg Leon zijn eerste rol – nou ja, rolletje – toen hij zes jaar (!) was. Al snel werd duidelijk dat het manneke over niet geringe komische talenten beschikte. Daarnaast leerde hij vioolspelen en kreeg van een bekende Franse balletmeester les in dansen. Overdag ging hij naar school, ’s avonds stond hij op de bühne. Ja, er werd hard gewerkt destijds.

Toen Leon te groot werd voor kinderrollen, maar te klein was voor grotemensenwerk, werkte hij enkele jaren als diamantslijper in Amsterdam. Zijn eerste optreden als variété-artiest was in Rotterdam met een engagement van zes weken, waarna hij als zanger van de ene stad naar de andere, en van kermis naar kermis, reisde. Vaak met bekende Joodse muzikantenfamilies.

Coupletzanger

In Amsterdam was in 1892 door de van oorsprong Duitse Franz Nöggerath het Theater Flora opgericht, waar Leon in variétévoorstellingen optrad als coupletzanger. Liedje over actuele onderwerpen, waarvan de teksten in de pauze verkocht werden.

Flora was in de loop der jaren uitgegroeid van bescheiden caféchantant tot een theater met ruim duizend zitplaatsen, waar op één dag soms 3500 mensen de matinees en avondvoorstellingen bezochten. Vooral Joodse artiesten hadden er succes. Boedels was inmiddels een razend populaire entertainer die de Komiek der Komieken werd genoemd.

In mei 1894 trouwde hij met Eléonore Kinsbergen en werd dat jaar regisseur en vaste huishumorist bij Flora, tot dit theater 35 jaar later door brand grotendeels werd verwoest. Een paar later werden er alweer revues en operettes opgevoerd. Na afloop van een voorstelling werden door Franz Nöggerath films vertoond, waarmee Flora het eerste theater was waar men films kon zien. Boedels zei hierover in een interview: “Toen de heer Nöggerath met zijn films begon, leerde ik het apparaat bedienen en trad verder op als explicateur*. Het was een geweldige attractie in die dagen”.

Film en plaat

Boedels ging nu ook zelf filmopnamen maken, actualiteiten zoals onder meer de kroning van koningin Wilhelmina en de ramp met de veerboot Berlin. Maar nóg beroemder was hij als een zogenoemde coupletzanger. Als er interessant nieuws was zong hij daarover nog diezelfde avond in Flora! Naast optredens en filmopnames – hij was een filmpionier – maakte hij 34 plaatopnamen.

Maar zelf was Boedels ook een attractie. Hij, dé absolute trekpleister van Flora, was overdag niet uit het straatbeeld weg te denken. Je kon hem vaak in de Kalverstraat en op het Rembrandtplein zien flaneren: Sigaar tussen z’n lippen, een chique zwarte jas met en altoos een glimmende zijden cylinderhoed (kachelpijp in de volksmond) op het hoofd.

Na een kort ziekbed overleed Leon Boedels op 6 april 1930 op vierenzestigjarige leeftijd.

Met dank aan Martin Maas (Het Parool)

*Ten tijde van de stomme (geluidloze) films sprak een explicateur life de gesprekken en andere informatie in.