Naoorlogse kunst in Holocaust Museum

In het Nationaal Holocaust Museum in oprichting is vanaf 26 maart 2018 de tentoonstelling ‘Kunst om niet te vergeten’ te zien. Naoorlogs werk uit eigen collectie. Het museum toont werk van zevenentwintig Joodse en niet-Joodse kunstenaars waarin de Jodenvervolging een rol speelt.

Meer dan de helft van de kunstenaars in de tentoonstelling, Joods en niet-Joods, heeft de Tweede Wereldoorlog als volwassene of als kind meegemaakt. De naoorlogse generaties Joodse kunstenaars, kinderen en kleinkinderen van overlevenden, proberen vaak het gemis van hun vermoorde familieleden vorm te geven. De motivatie van niet-Joodse kunstenaars is onder meer betrokkenheid en sociale bewogenheid. De tentoonstelling geeft een overzicht van krachtige en opvallende werken die verhalen vertellen, vragen stellen, de wrange feiten verbeelden en soms ook onmacht en onuitspreekbaar verdriet uitdrukken.

Bij sommige kunstenaars komen hun traumatische oorlogservaringen direct in het werk tot uitdrukking. Beeldend kunstenaar en amateurzangeres Frieda Tas (1896-1970) werd tijdens de Tweede Wereldoorlog naar concentratiekamp Bergen-Belsen gedeporteerd. Na de oorlog heeft ze niet meer gezongen en maakte ze eerst een reeks confronterende beelden van het kamp voordat zij ander, vrijer werk kon maken. Greet van Amstel (1903-1981) had aan haar gevangenschap in Auschwitz een kapotte rug overgehouden en kon niet meer beeldhouwen. Haar man en vier van haar vijf kinderen werden in Auschwitz vermoord. Nadat zij haar oorlogsherinneringen in de vorm van verhalen en gedichten had opgeschreven in de bundel Verboden te leven, begon zij andere vormen en technieken te ontwikkelen en maakte zij vooral abstracte schilderingen.

Ook niet-Joodse kunstenaars maakten werk met de Holocaust als thema. De bekende fotograaf Ed van der Elsken (1925-1990) legde na de oorlog de afbraak van de oude Amsterdamse Jodenbuurt vast: huizen van Joodse bewoners die vermoord waren. Marlene Dumas (1953) maakte in 1990 in opdracht van het Joods Historisch Museum het schilderij Liberation (1945). Hierop verbeeldt zij het gezicht van een man die bevrijd is uit een concentratiekamp en die niet meer in staat is vreugde uit te drukken.

Daarnaast zijn werken te zien van Joodse naoorlogse kunstenaars van wie familieleden in de oorlog zijn vermoord. Zij onderzochten of reconstrueerden hun familiegeschiedenis, met fotografie, in installaties, met pentekeningen en in kunstenaarsboeken. Fotograaf Leo Divendal (1947) bezocht het kamp Theresienstadt, waar zijn oudtantes omkwamen. Annette Rosen-Apotheker (1953) probeerde de omvang van het verlies van meer dan tweehonderd familieleden zichtbaar te maken met een installatie van vazen, waarin elke vaas staat voor één omgekomen familielid.

Ook te zien in de tentoonstelling: filmfragmenten uit documentaires, praatprogramma’s en interviews waarin kunstenaars aan het woord komen. Kunst om niet te vergeten. Naoorlogs werk uit eigen collectie is te zien tot en met 2 september 2018.

Het Nationaal Holocaust Museum is een museum in oprichting en vormt samen met de Hollandsche Schouwburg, het Joods Historisch Museum, het Kindermuseum en de Portugese Synagoge het Joods Cultureel Kwartier. Het Nationaal Holocaust Museum zal in fasen tot stand komen. In de eerste fase van drie jaar zullen de bezoekers door een gevarieerd aanbod aan tentoonstellingen en evenementen kennis nemen van de verschillende manieren waarop de geschiedenis van de Holocaust museaal gepresenteerd kan worden, in kunstzinnige vorm, met authentieke objecten en gebaseerd op persoonlijke verhalen. Tegelijkertijd richt deze fase zich op de fondsenwerving die nodig is om het hele plan uit te voeren, een definitief Nationaal Holocaust Museum waar de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland en de lange nasleep ervan in een brede, internationale context wordt verteld.

Het afgebeelde werk is ‘Zonder titel’ (1976) van Greet van Amstel. Gouache op papier, uit de collectie van het Joods Historisch Museum.

Zonder titel, 1976

Gouache op papier

Coll. JHM