Onderzoek naar discussie over Joden op Twitter legt harde feiten en patronen bloot

DGA

Dat het antisemitisme wereldwijd toeneemt, is al bekend dankzij onderzoek in binnen- en buitenland. Maar tot nu toe was er nog geen goede analyse gemaakt over hoe er op Twitter over Joden wordt gesproken. De Groene Amsterdammer deed mede daarom uitgebreid onderzoek naar het Joodse thema op Twitter in het Nederlandse taalgebied. In een artikel wordt duidelijk welke groepen en personen op het sociale medium actief zijn en hoe die zich manifesteren. Uit dit onderzoek, waar ook de Utrecht Data School aan meedeed, blijkt dat vooral complotdenkers antisemitisch zijn en dat Joodse activisten alles aangrijpen om maar enig antisemitisme te bestrijden. Alle Tweets uit 2019 over de discussie over Joden in Nederland en Vlaanderen zijn onderzocht.

Meten is weten
Hoewel antisemitisme in Nederland door het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) wordt gemeten en onderzocht, wordt het online gedeelte ervan buiten beschouwing gelaten, stellen de onderzoeksjournalisten. Het CIDI meet antisemitisme op Twitter, Facebook en andere social media niet structureel. Onderzoekers van de Universiteit van Oxford schrijven echter in een essay dat ‘de toename van offline antisemitisme rechtstreeks verband houdt met een gestage toename van online antisemitische inhoud’. Ze wijzen op de golf van online oproepen waarin het ombrengen van Joden en het verbeelden daarvan verheerlijkt wordt. ‘Er wordt nu geschat dat elke 83 seconden een vorm van antisemitische inhoud op sociale media wordt gepubliceerd.’

Pro-Israël-groep
De Groene Amsterdammer en de Utrecht Data School analyseerden meer dan 1,3 miljoen tweets die in 2019 zijn verstuurd. ‘Elke uithoek van het debat kent een eigen antisemitisch discours dat resoneert in het centrum en daar genormaliseerd wordt. Van voetbalsupporters tot islamitische gebruikers, en van sympathisanten van nationalistisch rechts tot jolige tieners die willen choqueren: online vormen zij een verbaal agressief geluid dat in omvang toeneemt’, schrijven ze. In een matrix is te zien welke groepen zich in het Nederlands taalgebied op Twitter het meeste roeren over Joden. Het gaat om de groepen ‘Conservatief-nationalistisch’, ‘Pro-Israël’, ‘Complotdenkers’, ‘Mainstream’ en ‘Vlaanderen’. Opvallend is dat de eerste twee de meeste overlap hebben. De complotdenkers-groep staat het verst af van de pro-Israël-groep. Daarentegen staan zij het dichtst bij de groep conservatief-nationalistisch.

(DGA, Utrecht Data School)

De groep Mainstream vertegenwoordigd de meeste kranten, politici, journalisten en links-progressieve opiniemakers. Deze groep is aanzienlijk kleiner dan Conservatief-nationalistisch, waar ook politici, opiniemakers en journalisten in zitten. Verder is er nog een kleine groep, de paarse wolk in de matrix, die bestaat uit dierenrechten-activisten. ‘Vermoedelijk is hun aanwezigheid te verklaren vanuit vergelijkingen tussen de bio-industrie en de Holocaust. Een ander deelpubliek bestaat vooral uit voetbal-gerelateerde accounts, maar ook uit anti-Israëlische politici zoals Tunahan Kuzu (DENK) en het Haagse gemeenteraadslid Arnoud van Doorn.

‘Tot zover weinig nieuws’, schrijven de onderzoekers. ‘Opvallend zijn de groepen die aan beide kanten tegen deze groepen aanliggen. Zo is er een duidelijke sfeer die uitgesproken pro-Israël is. De lobbyorganisatie CIDI bevindt zich in het hart, samen met Esther Voet, hoofdredacteur van het Nieuw Israëlietisch Weekblad. Zij zijn verwant aan zowel de mainstream-groep als de meer conservatief-nationalistische groep’. De grootte van de bolletjes in de onderstaande matrix laat zien hoeveel deze accounts twitteren over Joodse onderwerpen. Naast die van Voet en het CIDI zijn er de populaire accounts van FvD-leider Thierry Baudet, PVV-voorman Geert Wilders en de journalist Joost Niemöller van Alt-right omroep in wording Ongehoord Nederland. Al deze spelers trekken soms met elkaar op en botsen ook met elkaar, zo blijkt uit algoritmen.

(DGA, Utrecht Data School)


Complotdenkers meest extreem
De onderzoekers deden een zogenaamde discours-analyse, waarbij ze letten op de taal en termen die op Twitter worden gebezigd over Joden. Zo vinden de complotdenkers en de conservatief-nationalisten elkaar als het gaat over burgerrechten-activisten zoals Jerry Afriye. Als het bijvoorbeeld gaat over diens actiegroep Kick Out Zwarte Piet, dan bezigen ze vaak een gedeelde, antisemitische taal over Joden. In opmerkingen worden de Joden dan gelinkt aan acties van Kick Out Zwarte Piet. Hetzelfde gebeurt bij tweets van bijvoorbeeld PvdA-leider Lodewijk Asscher en Eurocommissaris Frans Timmermans (ook PvdA). Andere figuren uit ‘de elite’ die het moeten ontgelden zijn Oranjelid Mabel Wisse Smit, minister Sigrid Kaag (D66) en de Joods-Hongaarse zakenman George Soros. Over allen worden geregeld antisemitische complottheorieën verkondigd.

Mainstream ook anti-Joods
Toch is het niet zo dat antisemitisme alleen maar voor komt onder de complotdenkers, dierenrechtenactivisten en de conservatief-nationalisten. Juist binnen de groep mainstream is ook antisemitische complottheoriën te zien, onder meer als het gaat om ‘de belangen van Israël’ of de Joods-Amerikaanse lobbyclub AIPAC. ‘Joden worden in de mainstream-sfeer door een aantal twitteraars als voorwaardelijk goed gezien, zolang ze maar geen zionist zijn. Ook aan het holocaust-revisionisme wordt in beide groepen – zij het op een andere manier – veel aandacht besteed. Zo wordt de naam van de controversiële historicus David Irving, die de genocide ontkent en daarvoor vastzat, in beide groepen veel genoemd. Net als de naam van Joost Niemöller: de ongekroonde complotkoning in het Nederlandse online debat introduceerde Irving ooit en kreeg dusdanig veel kritiek dat hij sindsdien in de marge is verdwenen’, aldus de onderzoeksjournalisten in hun stuk.

Grip op de werkelijkheid kwijt
In het artikel komt ook historicus Bart Wallet aan het woord, die zich aan het begin van de coronacrisis voornam om te letten op complottheorieën die gelinkt worden aan de Joden. ‘Binnen een week was het raak. Sinds de pandemie begon, zijn de online complottheorieën rond het virus en de vaccin-ontwikkeling niet te tellen: in veel daarvan spelen Israël, de Mossad of ‘het zionisme’ een sleutelrol’. Gewezen wordt op de antisemitische tweet van het Haagse gemeenteraadslid Arnoud van Doorn waarover in maart op Twitter commotie ontstond. Dat de VN heeft geconstateerd dat antisemitisch haatzaaien op sociale media door corona enorm is toegenomen, verbaast Wallet niets. “Je zag het ook na de economische crisis; mensen zijn hun grip op de werkelijkheid kwijt. Antisemitisme helpt om de wereld terug te brengen tot simpele goed-fout-categorieën.”

Geen loyaliteit
Wallet ziet een historisch paralel met het antisemitisme uit de 19de eeuw en het huidige antisemitisme. Indertijd was de hoofdgedachte ervan dat Joden vijandig tegenover de natiestaat staan en geen loyaliteit kennen. Nu is dat weer zo, aldus de wetenschapper. Hij wijst op de Joods-Hongaarse filantroop George Soros, die het vaak moet ontgelden. “Soros is eigenlijk de nieuwe Rothschild,” zegt Wallet. Maar waar de naam van bankiersfamilie Rothschild als vanouds verbonden is met extreem-linkse complotten waarin het Jodendom en het kapitalisme innig met elkaar verweven zijn, is ‘Soros’ de naam waar juist extreem-rechtse identiteitscomplotten mee samenhangen.

De spagaat op rechts
Aan de rechterkant komt op Twitter het meeste antisemitisme voor, zo blijkt uit het onderzoek van De Groene Amsterdammer en de Utrecht Data School. Maar rechts Twitterend Nederland en Vlaanderen is onderling wel zeer verdeeld over het thema antisemitisme. Enerzijds is er een groep binnen Alt-right en rechts-conservatieven die onbetwistbaar anti-Joods is, en die tweets en meme’s [afbeeldingen, red.] tegen de Joden post. Anderzijds is er een rechtse groep die het voortdurend opneemt voor Israël. Vooral rechts-nationalisten zien het land als ‘een voorpost van het Westen’ en ‘een baken van beschaving in het Midden-Oosten’, verklaart Wallet. Deze groep stelt zich op als een felle verdediger van de Joden, met name tegenover de islam.

Het meest antisemitisch?
Tussen twitteraars uit de mainstream en conservatief-nationalistische groep vinden veel gevechten plaats over wie anti-Joods is, aldus de auteurs. ‘In de mainstream worden vooral nieuwe nationalisten als Wilders en Baudet uitgescholden voor nazi’s en fascisten. De meest verhitte discussies tussen de twee grootste sferen op Twitter (de mainstream en conservatief-nationalistisch) lijken dan ook te draaien om wie er antisemitisch is. Het debat laat zien hoe Joden en de Holocaust voor verschillende karretjes worden gespannen en hoe elke groep zijn ‘favoriete’ Joden heeft. Wallet onderschrijft dat er op Twitter een onderscheid wordt gemaakt tussen ‘goede’ en ‘slechte’ Joden. Gewezen wordt op schrijver Arnon Grunberg, die na zijn toespraak op 4 mei van alle kanten werd bestookt met antisemitische reacties. Maar ook pro-Israëlische twitteraars kielhaalden hem, omdat ze hem verwijten het frame ‘Marokkanen zijn de nieuwe Joden’ te hebben gebruikt.

‘Goede’ en ‘slechte’ Joden
Uit het artikel: ‘Voor extreem-links en pro-Palestina zijn anti-zionistische Joden ‘goed’: waar zij zich uitspreken tegen antisemitisme, gaat het vaak om situaties waarin deze ‘goede Joden’ het slachtoffer zijn. Extreem-rechts kenmerkt de groep linkse, antizionistische Joden juist weer als foute verraders. Het gebruik van Joden als blanco scherm om de eigen politieke opvattingen op te projecteren is niet nieuw. Van oudsher is de Jood volgens extreem-rechts veelal een kosmopolitische communist, terwijl extreem-links hem juist hekelt om diametraal tegengestelde redenen: nationalisme (zionisme) en kapitalisme. Men zag, kortom, de Joden als de belichaming van datgene waar men politiek tegen streed. Tegenwoordig leeft die gedachte voort in afgezwakte vorm; voor het overgrote deel van zowel links als rechts is een deel van de Joden ‘oké’. Maar bij het deel dat politiek niet welgevallig is, wordt hun ‘slechtheid’ nog steeds verbonden aan hun Joodse identiteit.’

Esther Voet en CIDI
Wallet legt uit dat het huidige Joodse activisme tegen antisemitisme in de jaren zeventig ontstaan is. Destijds was er de groep STIBA die opkwam voor de Joden en anti-Joodse uitlatingen maatschappelijk aanhangig maakte. Toen die club ter ziele ging, nam het CIDI het werk ervan over. De assertiviteit die daar ontstond ziet Wallet terug binnen de pro-Israël-groep op Twitter: “Er is het idee: nu we kunnen terugvechten, moeten we dat ook doen, dus we gaan overal op reageren.” Volgens de auteurs verklaart dit de uitgesproken, fanatieke en omvangrijke pro-Israël-groep in het Twitter-netwerk. Deze groep laat geen kans voorbij gaan om andere twitteraars aan te vallen op antisemitisme en om mensen, redacties of instanties te framen als anti-Joods. ‘In Nederland gaat iemand als Esther Voet met haar Nieuw Israëlietisch Weekblad voorop in die strijd. Samen met het CIDI, waar zij jarenlang werkte en dat tientallen keren aangifte deed’.

‘Mainstreaming’
In het artikel wordt tevens aangetoond dat antisemitisme op social media, met name op besloten fora zoals 4chan, voor geweld kan zorgen. Dat blijkt ook uit Amerikaans onderzoek. ‘De heftigste vorm van antisemitisme zagen we de afgelopen jaren toen mannen in Pittsburgh, Californië en het Duitse Halle hun wapens oppakten, aanslagen pleegden en daar op platforms als 4chan live verslag van deden’. De auteurs wijzen op ‘mainstreaming’, waarbij grote media of politici met een groot bereik bepaalde antisemitische theorieën overnemen. Een voorbeeld dat wordt genoemd is een NOS-artikel over ‘de Jood Soros’, iets wat je niet zou verwachten bij een algemeen medium zoals de NOS. Het artikel werd indertijd snel teruggetrokken, maar was wel gemaakt en online gepubliceerd.

Zwart op wit
Volgens Bart Wallet is het antisemitisme in de afgelopen tien jaar qua zichtbaarheid toegenomen. ‘Eén verklaring is de opkomst van het internet, dat discriminatoire uitingen die vroeger alleen onder vrienden in de kroeg werden gedaan voor iedereen zichtbaar gemaakt heeft: ze staan nu zwart op wit’, aldus De Groene Amsterdammer.

Wilt u het hele artikel in De Groene Amsterdammer lezen? Klik dan op deze link. De verantwoording voor het onderzoek is via deze link na te lezen. Hierin staat onder andere de onderzoeksmethode uitgelegd.

Lees ook:
Jeugdjournaal past item over Auschwitz aan na beschuldiging van kwade opzet

Het Jeugdjournaal heeft een item over Auschwitz en de Sjoa aangepast nadat twitteraars hun ongenoegen hadden laten blijken. In het oorspronkelijke filmpje werd niet gesproken over Joden die in het vernietigingskamp waren vermoord, maar over ‘mensen’. Een storm van kritiek brak los. Pro-Israëlische twitteraars suggereerden dat ‘Joden’ er opzettelijk uit zou zijn gehouden. Uiteindelijk heeft de redactie van het kinderprogramma de video aangepast.

Categorie: | | |

Home » Nieuws » Onderzoek naar discussie over Joden op Twitter legt harde feiten en patronen bloot