Selma Leydesdorff, pionier in oral history – in memoriam

Een maand voor haar 77ste verjaardag overleed vorige week Selma Leydesdorff. De historica en hoogleraar stond bekend om haar boeken en wetenschappelijk werk. Internationaal gezien gold ze bij leven als een vooraanstaand onderzoeker en theorievormer van oral history – mondelinge geschiedenis. Ze was ook een van de oprichters van actiegroep Dolla Mina. Kenners en vrienden noemen haar een vrouw van gezag. Ze ging met emeritaat in 2017.

Selma Leydesdorff werd op 7 november 1949 in Jakarta geboren als Selma Leijdesdorff, als dochter van een Holocaustoverlevende. Al op jonge leeftijd ontdekte ze dat de Tweede Wereldoorlog een trauma een was voor haar moeder en andere familieleden, en welke impact dit kan hebben op nakomende generaties. Dit inzicht was bepalend voor haar wetenschappelijke carrière, die duizelingwekkend groot en uitgebreid zou blijken te zijn.

Activist

Leydesdorff studeerde in de jaren zestig in moderne geschiedenis in Florence en studeerde in 1972 af. Intussen was ze actief geworden in de studentenbeweging en in de vrouwenbeweging, waar ze een van de oprichters was van actiegroep Dolle Mina. Ze was ook de bedenker van de naam van de groep. In 1970 zat ze een congres van Dolla Mina strak voor. Als twintigjarige pleitte ze voor hardere acties. Aan de UvA was ze in die jaren ook een activist. Ze behaalde er in 1975 niettemin haar doctoraat.

Jaarboek

Vanaf 1976 was Leydesdorff verbonden aan het Documentatiecentrum Nieuwste Geschiedenis van de Faculteit der Politieke en Sociaal-Culturele Wetenschappen van UvA. In 1979 richtte ze de Vereniging voor Historische Mondelinge Documentatie (VHMD) op en werd daarvan de directeur. En in 1980 riep ze met anderen het Jaarboek Vrouwengeschiedenis in het leven. 

Specialisme

Het wetenschappelijke werkterrein van Leydesdorff was het systematisch verzamelen en vastleggen van individuele ervaringen. Dat deed ze door uitgebreide mondelinge vraaggesprekken te doen: oral history. Ook ontwikkelde ze methodieken voor en theoretiseren over deze vorm van historisch onderzoek. Haar specialisme was het naar boven halen van onzichtbare, verdrongen of (bewust) niet beschreven delen van de geschiedenis en trauma’s.

Dissertatie

Door lang en goed met mensen door te praten, kunnen herinneringen naar boven komen die normaal gesproken niet op papier zouden zijn gekomen. Oral history is relatief laat als geschiedkundige onderzoeksvorm opgekomen en Leydesdorff was er een van de pioniers van. Haar dissertatie in 1987 ging over het Joods proletariaat van Amsterdam (1900-1940). Ook publiceerde ze over de Watersnoodramp van 1953 middels mondelinge overlevering van betrokkenen. 

Bosnië

Leydesdorff reisde vanaf 2000 vaak naar Bosnië-Hercegovina om verhalen vast te leggen van overlevenden van de genocide in Srebrenica en om aandacht te vestigen op specifiek oorlogsgeweld tegen vrouwen. In 2002 werd ze hoogleraar vrouwengeschiedenis aan het Belle van Zuylen Instituut van UvA, waar ze sinds 1992 directeur en voorzitter van was. In 2004 werd ze benoemd tot hoogleraar oral history en cultuur aan dezelfde universiteit. Sinds 2004 was Leijdesdorff staflid van het Huizinga Instituut voor cultuurhistorisch onderzoek.

Uitwerking

Op het gebied van oral history was Leydesdorff verantwoordelijk voor de uitwerking van deze methode. Internationaal heeft ze bijgedragen aan de theoretische en methodologische ontwikkeling op het vakgebied. Van haar hand verschenen diverse boeken op basis van deze methode. Ze publiceerde talloze artikelen in binnen- en buitenland, zowel theoretiserend als verslagleggend. Ook mocht ze de bekende Sobibor-overlevende Jules Schelvis tot een van haar kennissen rekenen.

Bloeiende tak

Als redacteur was Leydesdorff betrokken bij internationaal toonaangevend wetenschappelijke uitgaven. Ze gaf wereldwijd gastcolleges en workshops aan universiteiten en instituten. Door haar grote inzet ontwikkelde het vak zich in Nederland en daarbuiten binnen enkele decennia tot een bloeiende tak van wetenschap. Leydesdorff was oo mede-oprichter van het International Yearbook of Oral History and Life Stories. Ze was sinds 2001 ‘principal editor’ van de internationaal toonaangevende serie Studies in Memory and Narrative.

Actief

Tijdens de rechtszaak tegen Ivan Demjanjuk in München, die in 2009 begon, was Leydesdorff lid van de academische ondersteuningsgroep van burgerlijke partijen in de zaak. Een jaar later begon ze aan het onderzoek ‘Late gevolgen van Sobibor’ en in 2010 en 2011 was ze in New York staflid aan het internationale multidisciplinaire project Memory and Commemoration: Representing Trauma and War, van de New York University en het Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS, France).

Selmaaktereenpotjevan

Haar proefschrift Wij hebben als mens geleefd. Het Joodse proletariaat van Amsterdam 1900-1940 werd in 2023 opnieuw uitgegeven. Leydesdorffs levensparter was politicoloog Siep Stuurman, met wie ze in haar studententijd samenwoonde in een studentenflat op het Amsterdamse Kattenburger eiland. Ze hield van koken – in de jaren zeventig had ze in het blad Poorter de kookrubriek ‘Selmaaktereenpotjevan’ – en Loet Leijdesdorff was haar broer. Ze overleed op 6 oktober op 76-jarige leeftijd in haar woonplaats Amsterdam.