‘Tegendraadse dromen’ – boekrecensie

“Ik vertel dat ik niet ben geboren als Jood, moslim, of christen, noch als Israëliër of Palestijn, en dat ik die rol als buitenstaander koester”.

Het publiceren van een artikel of analyse waarin over de situatie tussen Israël en Palestijnen wordt geschreven, is voor de betreffende auteur riskanter dan zich op het spreekwoordelijke gladde ijs begeven. Want uitglijden – en dat gebeurt per definitie altijd – betekent in dat geval blijvend letsel. Want begripvolle nuances voor de politiek van Israël heeft tot gevolg dat de Palestijnen en hun sympathisanten onmiddellijk woedend in de gordijnen klimmen. Begrip opbrengen voor de situatie van de Palestijnen daarentegen, schiet veel Israëli’s en hun wereldwijde aanhang in het verkeerde keelgat. Ongenuanceerd wordt ‘die Israël-hater’ voor alles en nog wat uitgemaakt. In het Palestijnse en Israëlische kamp vliegen begrippen als misdadiger, islamofoob, Jodenhater en fascist over en weer. De aandachtige krantenlezer zal gemerkt hebben dat wederzijdse haat en onbegrip eerder toe- dan afneemt. Bijgevolg zal de publicist uitermate voorzichtig te werk moeten gaan, waarbij (een vorm van) zelfcensuur niet altijd uitgesloten zal zijn. De kool en de geit sparen. In ‘Tegendraadse dromen’ is dit gelukkig niet het geval.

Journalist Laurens Samsom nam de handschoen op en heeft zijn politieke moed en journalistieke onafhankelijkheid getoond door aan beide zijden van de grens en de muur vooral mensen te interviewen die gewaagde standpunten innemen binnen het zich voortslepende Israëlisch-Palestijnse conflict. Zij richten hun kritiek niet op ‘de vijand’, maar houden ook en vooral de situatie aan hun eigen kant scherp in de gaten en leveren waar zij het nodig vinden commentaar op eigen falen.

Samsom noemt hen in zijn boek Tegendenkers, een treffend begrip, gezien hun beslist originele en (daarom) controversiële opvattingen en principiële dwarsliggerij, zonder angst om te worden weggezet als ‘landverrader’, of nog erger.

Correspondent
Laurens Samsom vestigde zich vijf jaar geleden tijdelijk in deze regio als beginnend correspondent – hij was recentelijk afgestudeerd – om on the ground meer kennis en begrip op te kunnen brengen voor de situatie. Hij volgde vanuit Nederland de meestal verwarrende ontwikkelingen, maar begreep er naar zijn idee te weinig van. Daarom vertrok hij in 2011 naar ‘waar het gebeurt’ en woonde afwisselend in Israël en in de Palestijnse gebieden, alwaar hij zijn artikelen schreef. Aanvankelijk voor de Belgisch gazet De Standaard en later voornamelijk voor dagblad Trouw. Samsom was op dat moment een van de jongste correspondenten die ooit voor die krant schreef. Artikelen en reportages die hij tijdens de vier jaar van zijn verblijf in het MO afleverde waren zonder meer indrukwekkend, niet alleen vanwege zijn relatief snel opgebouwde kennis van zaken, maar vooral ook vanwege de objectieve afstand die hij altijd wist te behouden.

‘Tegendraadse dromen’ is een boeiende, vaak adembenemende aaneenschakeling van kennismakingen met mensen die de lezers door hun visie betrekken bij de angst en achterdocht die aan beide zijden heerst. Bij hen komt de lezer even op adem, want krijgt de mogelijkheid het conflict in een ander (verrassend) perspectief te zien.

Zowel de legerleiding alsook de politiek worden door Samsom niet gespaard. Na een incident in Eilat voert het Israëlische leger onmiddellijk een aanval uit op Rafah (Gazastrook) terwijl de daders nog niet bekend zijn. Egyptische media meldden later dat de aanslag was gepleegd door Egyptische militanten die niets met Gaza of de Palestijnse zaak te maken hebben. Maar dat doet er wat Israël betreft niet toe: ‘Het Israëlische leger zoekt vergelding en vindt die in Gaza. Het leger bepaalt wie de daders zijn’. Een gedachtengang die ook Hamas hanteert.

Even later vraagt Samsom zich af of: ‘Iemand die opgroeit in een omgeving vol woede en wantrouwen zich aan de logica van een conflict kan onttrekken. Er moeten, ook hier in het Midden-Oosten, personen zijn die niet wijzen naar het volk aan de andere kant van de muur. Mensen die niet ‘de ander’ als oorsprong van het kwaad zien, die vijandschap misschien zelfs fundamenteel in twijfel trekken en een ander wereldbeeld voorstaan’.

Israël, een echte democratie
Volgt een schitterende bespiegeling van Samsom, die een groepje vredesactivisten kent – hij woont op dat moment in Tel Aviv. Bij hem in de buurt is een massademonstratie tegen te hoge huren tegenover te lage inkomens. Tijdens het hoogtepunt van de betogingen komen in het centrum, dat volgens Samsom in een soort festivalterrein is veranderd, zo’n driehonderdduizend betogers bijeen. Dus kun je concluderen dat Israël een democratie is, want de schrijver heeft het over festivalterrein en niet over slagveld; men kan in Israël demonstreren zonder door politie of leger te worden gemolesteerd. Klopt dat democratisch beeld volledig?

Samsom gaat op zoek naar Israëlische burgers die hier wellicht enkele nuances kunnen aanbrengen. De lezer maakt kennis met Tegendenkers, zoals Dan Seltzer, een jonge Israëlische filosoof, die urenlang in zijn kamer zit te lezen, te peinzen en te schrijven. Samsom noteert: ‘Opvallend genoeg blijken fundamentele bezwaren over de eigen maatschappij voor hem eerder regel dan uitzondering’. Samsom, die een tijdje een flat met Seltzer deelde, schetst een prachtig beeld van deze tegendraadse denker, die later in een boshut in de buurt van Haifa gaat bivakkeren. Hij heeft de bewoonde wereld achter zich gelaten: “Ik verbouw prachtige tomaten, maar de samenleving om mij heen is krankzinnig”.

Ook aan Palestijnse kant, in zowel Gaza als de Westbank ontmoet hij mensen die van hun hart geen moordkuil maken. Zeer indrukwekkend is het gesprek met criticaster Asmaa Al Ghoul. Deze jonge vrouw (32 jaar) kan het kennelijk niet schelen dat de onverbloemde commentaren die zij publiceert over binnenlandse onderdrukking, corruptie en machtsmisbruik in Gaza gevaar voor haar zouden kunnen opleveren. Niet enkel de scherpe pen, maar ook haar persoonlijkheid moeten binnen een behoudende samenleving een zware provocatie zijn. Een vrouw nota bene die haar autonomie letterlijk uitdraagt. Samsom: ‘Zwarte jurk, legging eronder, open sandalen met hakken, glinsterende oorbellen, het steile haar zichtbaar. Vooral dat laatste is opmerkelijk, want vrouwen in Gaza gaan steevast met een hoofddoek over straat’.

Ook zij kiest niet de weg van de minste weerstand, maar leidt een leven dat geenszins door conservatieve medeburgers en Hamas gewaardeerd wordt.

Ronduit pijnlijk is de zoektocht naar onzichtbare homoseksuele mannen op de Westbank. Samsom steekt er enorm veel energie en tijd in om er achter te komen hoe het leven in een uiterst religieuze samenleving er voor hen uitziet. Uiteindelijk komt hij via een in buitenland verblijvende Palestijn in contact met een homo, die meer paria dan mens is, en zijn ‘geheime leven’ liever niet prijsgeeft, omdat de repercussies niet zijn te overzien.

Conclusie
Met ‘Tegendraadse dromen’ heeft Laurens Samsom een goedgeschreven, aangrijpende en spannend beeld afgeleverd, waarin zelfs zijn korte interviews met Israëlische en Palestijnse burgers en bijvoorbeeld militairen en Hamas-sympathisanten, een indringend en kristalhelder beeld geven van het denken en de angst voor ‘de anderen’.

Bij zijn consequente houding als onafhankelijk journalist heeft deze betrokken buitenstaander geweigerd zich door wie dan ook te laten meeslepen en blijft hij zich steeds bewust van zijn (niet altijd even gemakkelijke) positie als chroniqueur. Af en toe dringt zich het vergelijk op met de beroemde koorddanser Philippe Petit, een man die altijd bezig was met evenwicht bewaren in zelfgekozen penibele situaties. In 1974 presteerde hij het om zonder beveiligingen op een hoogte van 400 meter van de Zuidtoren van het World Trade Center (New York) over een stalen kabel naar de Noordtoren te lopen – of hoe wil je zo’n hachelijke tocht noemen?

De hachelijke avonturen in Israël en de Palestijnse gebieden heeft journalist Laurens Samsom op grandioze wijze volbracht. Iedereen die op welke wijze dan ook betrokken is bij het drama dat zich op die plek in het Midden-Oosten afspeelt moet ‘Tegendraadse dromen’ absoluut lezen. Samsoms objectieve journalistiek en intelligente toonzetting zijn een verademing. De razend knap uitgewerkte schetsen van tegendraadse Joden en Palestijnen geven hoop voor een betere toekomst voor beide volkeren!

ISBN: 9789035144019
Uitgever: Prometheus – Bert Bakker
Aantal pagina’s: 240
Prijs: 18,95 euro

Recensent: Awraham Meijers