Zwitsers geschokt na links-extreem geweld ‘tegen Israël’

Een extreemlinkse anti-Israël-demonstratie in de Zwitserse hoofdstad Bern is zaterdag volledig uit de hand gelopen. Gemaskerde activisten richtte vernielingen aan en meerdere agenten raakten gewond. De schade loopt in de miljoenen. Zwitserland vraagt nu af: hoe heeft dit kunnen gebeuren en waren de autoriteiten wel goed voorbereid? Regeringspartijen twisten over strenger toezicht op extremisten en meer ruimte voor de diensten.

Het begon allemaal in aanloop naar zaterdag, toen extreemlinkse groepen online een ‘vredesdemonstratie’ aankondigden en medestanders opriepen naar Bern te komen. Het plan was om te demonstreren tegen Israël. Net als in Nederland hebben burgers een vergunning nodig om te mogen demonstreren, maar niemand meldde zich bij de gemeente, die daar wel om had gevraagd.

Toch hielden de autoriteiten rekening met een grote manifestatie en dus was er ME op de been uit verschillende kantons. De bijeenkomst begon rond drie uur in de middag. De politie probeerde contact te maken met de demonstranten, maar niemand eiste de verantwoordelijkheid voor de organisatie op. Zo’n vijfduizend mensen liepen door de binnenstad. Er werden antisemitische leuzen geroepen en geweld werd verheerlijkt.

Een groep zwart geklede anarchisten ging vooruit, gevolgd door de rest. Velen hadden zichzelf vermomd. Hoewel er een duidelijke scheiding tussen gewelddadige en vreedzame demonstranten leek te zijn, distantieerden die laatsten zich niet van extreme uitingen. Opgeroepen werd tot de dood van de Israëlische troepen en van Zwitserse ‘zionisten’. Israël moet van de kaart worden geveegd, zo was de boodschap.

Uitbraak

Vooraf was online door anonieme groepen geweld verheerlijkt. Dat gebeurde met symbolen, zoals de rode driehoek, die ook in Hamas-propaganda wordt gebruikt. Het bloedbad van 7 oktober 2023 werd de ‘Al-Aksa-vloed’ genoemd – een propagandaterm van Hamas. Een vreedzame demonstratie was duidelijk nooit het plan. De politie omsingelde zaterdag de meute, die zich door de nauwe straten van de binnenstad begaf.

Op het plein voor het Zwitserse parlement ging het mis: de voorhoede van zwart geklede activisten probeerde uit te breken. Met het waterkanon voorkwam de politie dat ze zouden lopen naar de aangrenzende wijk Kirchenfeld. Er ontstond een veldslag. Een grote groep rende naar het station, waar ook rellen ontstonden. Winkelruiten gingen aan diggelen en er werd brand gesticht. Ook werd er met vuurwerk gegooid. Achttien agenten raakten gewond.

De politie pakte 536 mensen op en voerde ze allemaal weg. Ook werden er hamers, stokken en ander wapentuig in beslag genomen. De arrestanten kwamen uit verschillende kantons, waaronder Bern, Zürich, Vaud en Genève. De manifestatie bleek te zijn georganiseerd door pro-Palestijnse groepen uit heel Zwitserland, gesteund door enkele radicaal-linkse bewegingen. Deze mix veroorzaakte een cocktail aan geweld.

Joden bedreigd

De materiële schade bleek aanzienlijk: 57 gebouwen raakten beschadigd, waaronder vele historische panden. Straten zijn kapot gemaakt en horeca werden geplunderd. Negen politievoertuigen raakten beschadigd of werden zwaar vernield. Volgens de politie loopt de schade in de miljoenen Zwitserse franken. De politie is de hele nacht bezig geweest met het opruimen en beveiligen van gebouwen.

Bij de Schweizerische Israelitischen Gemeindebund meldden zich zaterdag en daarna bezorgde Joodse burgers uit Bern en omgeving. Zij zijn erg geschrokken vrezen voor hun veiligheid. Aan de autoriteiten vragen ze extra bescherming, die dat heeft toegezegd. Op 15 november vindt de volgende pro-Palestijnse demonstratie in Bern plaats. Daarvoor is wel een vergunning aangevraagd.

Debat over diensten

Nadat alle rook was opgetrokken barstte in Zwitserland een debat los over het hevige geweld tegen de politie van extreemlinkse groepen in Bern. Hoe kan het dat de politie en diensten hen niet goed in de gaten hebben gehad? Er is weinig bekend over de links-extremistische scene in Zwitserland, zegt Dirk Baier, hoogleraar Delinquentie en Criminaliteitspreventie aan de Zürcher Hochschule für Angewandte Wissenschaften (ZHAW).

“De scene wordt nog steeds niet nauwlettend genoeg gemonitord. Als we meer willen weten, hebben we meer middelen nodig,” aldus Baier, die het heeft over ‘preventie op scholen en sociale media’. Rechtse politici vinden dat links-extremisten eerder gefouilleerd moeten worden. Het Zwitserse ministerie van Defensie is van plan dit jaar een herziene Wet op de Geheime Diensten te presenteren, waarin dit zou kunnen worden meegenomen.

De herziening maakt het mogelijk dat de Zwitserse Federale Inlichtingendienst telefoons of kamers kunnen afluisteren. De huidige wet legt hierin beperkingen op. Naast onderzoek naar terreur en het uitvoeren van spionageactiviteiten mag de dienst dan ook onderzoek doen naar extremisme dat politiek gemotiveerd is – zowel links als rechts – of dat religieus gemotiveerd is.

Politiek verdeeld

De Zwitserse regering (Bondsraad) bestaat uit rechts-nationalisten, liberalen, christendemocraten en sociaaldemocraten. Die laatsten zijn sceptisch. “Wat betreft andere Europese landen of bijvoorbeeld geweld in de sport, is er weinig bewijs dat extra surveillancemiddelen van de inlichtingendienst geschikt zouden zijn om extremistische rellen effectief te voorkomen,” zegt de sociaaldemocratische woordvoerder Nicolas Haesler.

Vanuit de oppositie komt steun van de Groenen, die de voorgestelde wetsherziening veel te ver vinden gaan. Leider Lisa Mazzone: “Deze herziening is gevaarlijk met betrekking tot de rechtsstaat en de fundamentele rechten. Er is feitelijk geen verband met het verwerpelijke geweld dat afgelopen zaterdag in Bern plaatsvond.” De Inlichtingendienst geeft echter aan dat er ‘een groot potentieel voor geweld is in extremistische kringen’.

De rechts-nationalistische Zwitserse Volkspartij (SVP) wijst op de Jonge Socialisten – de jongerenafdeling van de sociaaldemocraten – die meedelen in de demonstratie en de rellen. De regeringspartij eist ook dat ‘alle ngo’s en partijen die deze ongeoorloofde demonstratie steunden, hun overheidsfinanciering verliezen. Geen belastinggeld voor extremisten en vijanden van de rechtsstaat’.

De rechts georiënteerde regeringspartijen hebben eerder al aangegeven voor de wetsherziening te zijn. De grootschalige rellen van zaterdag zijn voor hen het bewijs dat de diensten en politie meer middelen tot hun beschikking moeten krijgen om dergelijke groepen in de gaten te houden. Naar verwachting volgt nog een verhit debat in het Zwitserse parlement en de Bondsraad zelf.