114 jaar oud zakhorloge van Joodse maker terug

Een unieke vondst in Rotterdam: daar is een horloge opgedoken dat zeker 114 jaar geleden werd vervaardigd door een Joodse maker. Het uurwerk blijkt het nog te doen. Het gaat om een zakhorloge dat iemand als geschenk kreeg. Het is gemaakt in Nederland, ging vervolgens naar Duitsland en is nu weer terug in de stad waar het vandaan komt. Daar is hij te zien in het Rotterdam Museum.

Het zakhorloge dateert van 1919. Op 13 januari van dat jaar schonk Alfred Overstrijd, een Rotterdammer van Joodse komaf, het aan zijn jongere broer Louis op diens achttiende verjaardag. Hun vader bezat een horlogewinkel op de Hoogstraat en de broers gingen ook het horlogevak in. Alfred maakte het verjaardagscadeau in Zwitserland, waar hij een studie tot horlogemaker volgde. Op de achterkant grafeerde hij: ‘1910, A.A. Overstrijd, pour mon frère Louis’.

Geen registratie

De Joodse broers werden in de Tweede Wereldoorlog allebei opgepakt. Er is geen registratie van Louis’ bezittingen op dat moment, zo meldt de PZC. “Maar als je de geschiedenis van Joden in Rotterdam een beetje kent, weet je: die is gedeporteerd en alles is hem afgepakt,” vertelt historicus Rob Snijders aan de krant. Hij speelde een belangrijke rol in de terugkeer van het uurwerk, dat een Duitser werd meegenomen. Beide broers werden in Auschwitz vermoord.

Vlaams veld

De Duitse soldaat moest door naar bezet België, waar hij in Molenstede-Diest terechtkwam. Daar raakte hij het horloge kwijt terwijl hij zijn behoefte deed in een boerenveld. Dat kwam omdat de boer, Gustave Janssens, hem waarschijnlijk niet op zijn toilet wilde toelaten. De agrariër vond later het zakhorloge in zijn veld. Door de inscriptie in het Frans realiseerde de Vlaming dat het geen Duits uurwerkje kon zijn.

Klok

“Hij [Janssens, red.] besloot het horloge te verstoppen in een staande klok. Daar heeft het jarenlang gelegen tot kleinzoon Pieter besloot om de klok weg te doen. Toen die werd opgetild, hoorde hij iets rammelen en werd het zakhorloge eruit gehaald,” vertelt Snijders. De naam ‘Overstrijd’ werd gezocht op Google en zo kwam de vinder bij de historicus in Rotterdam terecht. “Ik weet nog dat ik hem mailde: ‘verwacht er niet teveel van. 75 Procent van de Joden in Nederland is vermoord dus er is een grote kans dat er helemaal geen nabestaanden zijn’.”

Terug naar Nederland

Het lukte Snijders niettemin snel een aanknopingspunt te vinden. Hij spoorde de kleinzoon van Alfred Overstrijd op en vond ook andere familieleden. In 2022 kwam de kleinzoon van de Vlaamse boer het horloge brengen naar de kleinzoon van de Joodse maker, de rechthebbende. In Nederland werd het doorgegeven. Dat was een emotioneel moment voor alle betrokkenen: na circa tachtig jaar was het uurwerk terug waar het vandaan kwam.

Museum Rotterdam

Snijders: “Toen het doosje werd opengemaakt, werd iedereen enorm verrast. Het oude horloge, dat via een Duitser van landbouwgrond en een staande klok naar Rotterdam kwam, bleek na het opwinden nog altijd te lopen. ,,Nou, dat hoef je van de horloges van tegenwoordig echt niet meer te verwachten.” De familie schonk het zakhorloge aan het Museum Rotterdam. Vanaf deze maand is het er te bewonderen voor iedereen.