Ambo Anthos maakt excuses voor het boek ‘Het verraad van Anne Frank’

De Nederlandse uitgeverij Ambo Anthos heeft excuses aangeboden voor het boek ‘Het verraad van Anne Frank’. Bovendien heeft de uitgeverij aanvullende vragen gesteld aan het onderzoeksteam. Herdrukken van het boek zijn voorlopig uitgesteld. Daarnaast biedt Hendriks namens de uitgeverij excuses aan ‘aan eenieder die zich door het boek gegriefd acht’. Na publicatie van het boek ontstond een storm van kritiek, vooral omdat er sprake was een flink aantal aannames.

Nederlanders
In ‘Het verraad van Anne Frank’ zocht een zogeheten coldcaseteam van 23 onderzoekers uit binnen- en buitenland naar het antwoord op de vraag wie Anne Frank, haar onderduikende familieleden en de andere onderduikers in ‘het Achterhuis’ in 1944 heeft verraden. Het team stond onder leiding van voormalig voormalig FBI-onderzoeker Vince Pankoke. Het project werd geleid door de Nederlander Pieter van Twisk. Hij kreeg hulp van cineast Thijs Bayens.

Na zes jaar onderzoek concludeerde dit team dat de Joodse notaris Arnold van den Bergh uit Amsterdam het onderduikadres aan de Prinsengracht in Amsterdam aan de Duitse bezetter had doorgespeeld. Van den Bergh was in die tijd lid van de Joodse Raad. Daardoor zou hij volgens de onderzoekers de beschikking hebben gehad over een lijst met onderduikadressen. De speurtocht van het coldcaseteam is opgeschreven door de Canadese schrijfster Rosemary Sullivan. Het boek was direct een wereldwijde bestseller.

‘Erg zwak’
Al snel barstte een storm van kritiek los op de bevindingen. Zo noemde historicus en onderzoeker David Barnouw in een interview met Jonet.nl de conclusie van het boek ‘erg zwak’. Barnouw: “Dat heeft te maken met hun onderzoek naar kennis, motief en gelegenheid. Het is bijna zeker dat de Joodsche Raad lijsten met adressen van ondergedoken Joden had, schrijven ze. Ikzelf geloof daar niets van. Waarom zou de Joodsche Raad die alle bevelen van de Duitsers uitvoerde zich aan zo’n strafbaar feit schuldig gemaakt hebben? Als ze gehoord hadden van Joden die ondergedoken waren, dan hadden ze dat meteen aan de Duitsers moeten melden. Als je de bezetter constant helpt, dan ga je zoiets toch niet doen? Als ze dan met zo’n lijst tegen de lamp waren gelopen, dan waren ze zeker in de problemen gekomen.”

Ook het Anne Frank Fonds in Zwitserland was hard in zijn oordeel. “Het cold case-onderzoek naar wie Anne Frank en haar mede-onderduikers heeft verraden, grenst aan een complottheorie,” zei voorzitter John D. Goldsmith in een reactie. “We wisten van het project. We hoopten op serieus en op feiten gebaseerd onderzoek. Maar de manier waarop ‘onderzoek’ werd uitgevoerd, viel ons tegen,” zei Goldsmith. “De antisemieten verheugen zich.”

Aannames
De kern van alle kritiek is dat de bevindingen te veel zijn gebaseerd op aannames. Dat blijkt ook uit de woordkeuze, volgens Barnouw. “Woorden als ‘het is bijna zeker’, ‘het was bijna denkbaar dat’, ‘onwaarschijnlijk en niet onmogelijk’ en ‘het team achtte de kans groot’ doen ertoe. Deze termen laten zien dat het team niet helemaal zeker van zijn zaak is, wat op zich eerlijk is. Kijk, er zijn gewoon te veel open einden”, zei hij. Hoewel de onderzoekers erkennen dat de ‘smoking gun’ ontbreekt, spreken zij van een ‘waarschijnlijkheidspercentage van zeker 85 procent’ dat de Joodse notaris verantwoordelijk is voor het verraad.

Kritische blik
Maar die slagen om de arm gingen verloren in de wereldwijde reclamecampagne door de Amerikaanse hoofduitgeverij HarperCollins. Het uitkomst van het onderzoek moest geheim blijven tot de vertoning van de documentaire bij 60 Minutes van de Amerikaanse televisiezender CBS. Daardoor kregen wetenschappers, journalisten en recensenten niet de gelegenheid het boek voor publicatie te lezen en op waarde te beoordelen. Wel tekende vooraf groot aantal media voor het embargo dat HarperCollins aan de buitenlandse uitgeverijen had opgelegd. Na publicatie van het boek en de kritiek daarop, kwamen Nederlandse media daarop terug en gingen zij eveneens in de kritische stand.

Stroomversnelling
In een reactie op de commotie heeft Ambo Anthos een uitgebreide verklaring uitgegeven waarin zij erkent dat de uitgeverij kritischer had moeten zijn. Dat schrijft directeur Tanja Hendriks in een brief aan alle auteurs die bij het concern zijn aangesloten. Volgens Hendriks was de uitgeverij ‘in een stroomversnelling terechtgekomen’ door de internationale publicatie van het boek. “Omdat de wereldrechten werden gekocht door HarperCollins bepaalden zij de inhoud.” De Nederlandse uitgeverij legt eventuele herdrukken van de bestseller voorlopig op de plank. Ambo Anthos wil eerst antwoorden op aanvullende vragen die aan de onderzoekers zijn gesteld. Daarnaast biedt Hendriks namens de uitgeverij excuses aan ‘aan eenieder die zich door het boek gegriefd acht’.

Projectleider Pieter van Twist heeft laten weten ‘geschokt’ te zijn door het bericht. Hij wil eerst overleggen met het onderzoeksteam voordat hij een uitgebreidere reactie geeft.

Lees ook:
‘Arnold van den Bergh, Anne Frank en de Joodsche Raad. In 1944?’ – Ruben Vis
‘Documentairemaker Thijs Bayens kwam in oktober 2018 bij mij. Hij wilde me vertellen over het cold case-onderzoek naar wie Anne Frank heeft verraden. Twee jaar geleden, eind januari 2020, zocht hij opnieuw contact. Die afspraak, ditmaal bij hem op kantoor in Amsterdam-Noord, is nooit doorgegaan. Geannuleerde afspraken herinner ik me niet en ook staat me niet bij waarom ze niet zijn doorgegaan…’