Brief kabinet over Israël: wat staat er nou echt in?

Het demissionaire kabinet-Schoof heeft besloten dat twee ministers uit Israël persona non grata worden. Ook komt er een gesprek met de Israëlische ambassadeur en zal Nederland zich harder opstellen in de EU inzake Israël. In een brief aan de Tweede Kamer, die in de nacht van maandag op dinsdag werd verstuurd, licht demissionair minister Caspar Veldkamp (NSC) de beweegredenen toe. Maar wat staat daar nou echt in?

De humanitaire noodsituatie in Gaza heeft ervoor gezorgd dat het kabinet tot deze besluiten gekomen is. In het Catshuis vond maandag een spoedvergadering plaats met de vicepremiers. De extreemrechtse ministers Smotrich en Ben-Gvir mogen Nederland niet meer in, er komt een gesprek met de ambassadeur en Nederland blijft zich in de EU hard tegen Israël opstellen. Jonet.nl bestudeerde de Kamerbrief die vervolgens in de nacht naar buiten kwam.

Vrede nu

De oorlog in Gaza moet stoppen, zo wil het kabinet. Uit de brief: ‘De Gazaanse bevolking lijdt onder extreme en aanhoudende ontberingen als gevolg van de Israëlische humanitaire blokkade. Het gebrek aan voedsel, schoon drinkwater, medicijnen en onderdak leidt tot ondraaglijke levensomstandigheden. De humanitaire noodsituatie gaat gepaard met aanhoudend geweld omdat het maar niet lukt tot een staakt-het-vuren te komen’.

Gegijzelden

‘Voor het vrijlaten van alle gijzelaars, het lenigen van de humanitaire noden en een duurzame oplossing blijft het essentieel dat er spoedig een staakt-het-vuren komt tussen Israël en Hamas. Helaas constateert het kabinet dat de onderhandelingen zijn vastgelopen’, aldus Veldkamp, die er melding van maakt dat Israël en de VS van de onderhandelingstafel zijn vertrokken omdat Hamas niet te goeder trouw handelde.

Hamas

Over Hamas is het kabinet duidelijk: ‘Het kabinet ziet wel dat Hamas forse (mede-) verantwoordelijkheid toekomt voor het uitblijven van het staakt-het-vuren en nog steeds een dreiging vormt voor de veiligheid van Israël. Het kabinet koestert geen illusies over de intenties en het optreden van Hamas. Hamas is een terroristische organisatie die al jarenlang zijn eigen bevolking onderdrukt, mensenrechten schendt en door zijn gruwelijke daden van 7 oktober 2023 een spiraal van geweld ontketende’.

‘Hamas gebruikte Gazanen als menselijk schild, heeft zichzelf verrijkt met onder andere humanitaire hulp en houdt momenteel nog altijd vijftig gegijzelden vast in de Gazastrook, van wie nog minstens twintig in leven zouden zijn. Het kabinet blijft onderstrepen dat Hamas onmiddellijk de gijzelaars moet vrijlaten en de wapens moet opgeven. Er is geen plaats voor Hamas in de toekomst van de Gazastrook’.

Druk op Israël

Het demissionaire kabinet wil dat de Europese sancties tegen Hamas en Islamitische Jihad overeind blijven. Tegelijkertijd moet Israël er volgens Nederland alles aan doen om de humanitaire situatie in Gaza te verbeteren. In de brief maakt Veldkamp melding van de inzet die Israël sinds 26 juli pleegt om dit te doen – eten en hulp naar binnen, voedseldroppings en veilige corridors om hulp uit te delen. Israël moet hier lang mee blijven doorgaan.

‘Het is tevens cruciaal dat de aangekondigde verruiming van humanitaire toegang blijvend is. Nederland blijft om die reden bij de Israëlische autoriteiten aandringen op de verdere verruiming en bestendiging van humanitaire toegang tot de hele Gazastrook. Hierbij blijft Nederland benadrukken dat het leveren van hulp dient te gebeuren via professionele gemandateerde organisaties’, aldus de brief aan de Kamer.

Gijzelaars vrijlaten

Volgens het demissionaire kabinet draagt de koers die Israël sinds maat is ingeslagen – een blokkade van de Gazastrook – niet bij aan het vrij krijgen van de gegijzelden. ‘…niet aan het realiseren van de noodzakelijke hulp voor de noodlijdende bevolking van de Gazastrook; en niet aan duurzame stabiliteit voor de Israëlische bevolking’. Ook moet Israël de Gazanen volgens humanitair oorlogsrecht ‘voorzien van onder andere voldoende voedsel, schoon drinkwater en medicijnen’.

‘Daarnaast is Israël verplicht om de levering van humanitaire hulp door onpartijdige derde partijen toe te staan en te faciliteren. Israël voldoet onvoldoende aan deze verplichtingen. Het kabinet blijft dit benadrukken richting de Israëlische regering’, aldus de Kamerbrief. Nederland bekijkt de mogelijkheden om voedsel en hulp naar Gaza te sturen, zoals onder andere het Verenigd Koninkrijk reeds doet.

Droppings te duur

Voedseldroppings vanuit de lucht vindt Nederland relatief duur en dus onaantrekkelijk. ‘Nederland neemt daarom ook stappen om de hulpverlening via land nader te ondersteunen’, schrijft Veldkamp. Er gaat 1,5 miljoen euro naar de VN om de landroute vanaf Jordanië operationeel te houden. Ook gaat er drie miljoen euro extra naar het Rode Kruis, ‘waarmee de steun aan het essentiële werk van de Palestijnse Rode Halve Maan in de Gazastrook wordt voortgezet’.

Los van dat de Israëlische ambassadeur wordt ontboden, neemt Nederland ‘nationale maatregelen’. Zoals gezegd worden de ministers Benzalel Smotrich en Itamar Ben-Gvir persona non grata. ‘Dit omdat zij herhaaldelijk geweld door kolonisten hebben aangewakkerd tegen de Palestijnse bevolking, zij voortdurend de uitbreiding van illegale nederzettingen bepleiten en oproepen tot etnische zuivering in de Gazastrook’.

Wapenleveranties

Nederland blijft geen wapens leveren aan Israël. ‘Zoals de situatie in Gaza nu is, is het vrijwel uitgesloten dat een vergunning wordt verleend voor de uitvoer naar Israël van wapens die kunnen bijdragen aan de activiteiten van de Israëlische krijgsmacht in de Gazastrook of op de Westelijke Jordaanoever. Sinds 7 oktober 2023 heeft het kabinet elf vergunningaanvragen voor de uitvoer van militaire goederen en dual-use goederen met militair eindgebruik in Israël afgewezen’.

Doorvoer van wapens kan nog steeds, aldus het kabinet in de Kamerbrief. ‘Tegelijkertijd hecht het kabinet aan het recht op zelfverdediging van Israël, conform het internationaal recht. In dat kader heeft het kabinet sinds 7 oktober 2023 twee vergunningen verleend voor de uitvoer via Duitsland van onderdelen ten behoeve van het Iron Dome-luchtafweersysteem in Israël’.

Op EU-vlak

In EU-verband houdt Nederland aan de harde koers tegen Israël vast. ‘Druk en diplomatie’ is het devies. Onlangs maakten de EU en Israël afspraken over meer hulp van Israël aan de noodlijdende Gazanen. Als de Europese Commissie concludeert dat de Israëli’s zich niet aan de afspraken houden, zal Nederland zich ervoor inzetten dat het handelsgedeelte van het associatieverdrag in de koelkast gaat.

En dan zijn er nog de start-ups. ‘Inmiddels heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan tot opschorting van de samenwerking tussen Israël en de European Innovation Council (EIC), een onderdeel van Horizon Europe, het grootste onderzoeks- en innovatieprogramma van de EU. Het kabinet steunt in dat geval dit voorstel’. Het zorgt ervoor dat Israëlische start-ups niet meer mee kunnen doen aan Horizon Europe.

Analyse

Na weken van druk vanuit met name linkse politieke partijen en aanhoudende onderzoeken waaruit blijkt dat steeds meer Nederlanders zich tegen Israël keren – nog slechts vijftien procent staat achter Israël – vond het demissionaire kabinet-Schoof dat het iets moest doen. Binnen het kabinet – sinds PVV-leider Geert Wilders de coalitie opblies is zijn partij er niet meer bij – zitten niet alle drie de partijen op een lijn.

NSC is met zijn minister Veldkamp voorop duidelijk het meest Israël-kritisch en verlangde maatregelen, maar de andere twee partijen zitten anders in de wedstrijd. BBB is het meest uitgesproken pro-Israëlisch, gevolgd door de VVD. Die partij heeft een leider die zegt aan de kant van Israël te staan, maar een kader waarvan een aanzienlijk deel veel kritischer is tegenover het land.

Omdat de drie regeringspartijen niet op dezelfde lijn zitten, is nu mogelijk gekozen voor deze maatregelen. Op zich liggen deze voor de hand, want Smotrich en Ben-Gvir zijn ook al in andere Europese landen tot persona non grata verklaard, en een gesprek met de ambassadeur van Israël is een formaliteit. In de EU stelde Nederland zich al harder op tegenover Israël, dus ook dat is in die zin niet echt nieuw.

Internationaal gezien neemt Nederland met deze maatregelen een middenpositie in. Den Haag wil niet zo ver gaan als Spanje, Ierland of Noorwegen, maar wil ook niet op de lijn zitten van de VS, Hongarije en Duitsland. De Duitse bondskanselier Friedrich Merz heeft maandag gezegd dat het Israël zal blijven steunen, maar dat de oorlog in Gaza wel moet ophouden. Maatregelen zoals Nederland, die nemen de Duitsers voorlopig niet.

De discussie over Gaza zal voorlopig nog wel even doorgaan. Met name de linkse en progressieve partijen kunnen er in de aankomende campagne een halszaak van maken. Bij gebrek aan andere onderwerpen – veel media vinden Gaza belangrijk – is de kans groot dat het een belangrijk verkiezingsthema wordt. Op dat moment wordt het vooral voor de VVD kleur bekennen. Die partij sluit regeren met GroenLinks-PvdA niet uit en zal zich inzake Israël tot hen moeten verhouden.