De elfde plaag – column Paul Damen

Ja, corona is erg. Maar erger nog zijn de gelovigen die er een oorzaak voor zoeken, in het bovennatuurlijke, in Joodse complotten of gewoon in kletskoek. In ecologisch geïnspireerde onzin als ‘na jarenlang misbruik neemt onze aarde nu wraak.’ O? Deed de aarde dat toen vijfhonderd miljoen mensen aan de pokken stierven rond 1.500? Toen de pest in de Middeleeuwen een derde van Europa de dood in joeg? Toen begin 20ste eeuw de Spaanse Griep honderd miljoen doden eiste? Of in het heden, nu malaria, cholera, tyfus en tbc honderdduizenden doden per jaar eisen? Het is juist andersom: als ‘de mensheid’ daar niks aan doet, worden dat ook weer miljoenen doden. Corona is gewoon een muterend, zichzelf steeds verbeterend virus. En daar doet die aarde geen bal aan af.

Bezweren
Angstige mensen gaan geloven in mythes. Daar zijn hele godsdiensten op gebaseerd. Of ze hopen met bezweringen het kwaad te beheersen. Daar zijn ook hele godsdiensten op gebaseerd. Alleen: dat virus hoort u niet bidden. Al die deugende balkonklappers hebben evenveel effect als de Germanen die lintjes in een eik bonden, vergeefs hopend het onweer te bezweren.

Wie zich door angst laat leiden, zoals de hamsteraars van pleerollen en kopers van mondkapjes, vertrapt hoogstens zijn medemens in die stampede voor overleving. Of zoals president Roosevelt het in 1933 zei tegen een wereld in diepe Depressie: “Het enige dat we moeten vrezen is de vrees zelf – een naamloze, niet beredeneerbare, ongerechtvaardigde terreur die de nodige inspanningen om van deze tijdelijke terugtocht een overwinning te maken, verlamt.”

Dat gaat ook u aan. Angst die een dader zoekt strekt de vinger vroeg of laat uit naar de Joden. Domoren als de opperjurk van Iran en de Haagse mattaglappe moslimbekeerling Van Doorn wezen al naar Israël als bron van ‘bioterrorisme’ omdat daar, logica, naar een vaccin gezocht wordt. Alleen weet elke wetenschapper inmiddels dat dit virus niet door mensen gemaakt kán zijn, omdat de ‘grijparmpjes’ waarmee het zich aan een te besmetten cel hecht aantoonbaar zijn ontstaan door mutatie, niet door mensenhand.

Dit verderfelijke virus doet namelijk als alle leven: het muteert keer op keer tot een betere versie, springt van dier op mens, en gaat bij gering succes ook weer dood, net zoals ooit oerossen, dinosaurussen, mammoeten en uiteindelijk ook de mens. Daar helpt geen moedertjelief aan. Maar ondertussen worden wij geteisterd door milieudeugers en gelovigen die calvinistisch de schuld bij de mens zoeken. Of, zoals gezegd bij de Joden.

‘De messias komt’
Sommige Joden gaan nog verder: die zien deze nieuwe griep als ingrijpen van hun g*d. Zoals in Israël de orthodoxe minister van Gezondheidszorg Yaakov Litzman het virus koppelde aan de komst van masjiach, de messias. Die zou steeds maar komen, maar stond blijkbaar nogal vaak in de file. Toch kwam minister Litzman met een opmerkelijke medische missive: “We bidden en hopen dat masjiach (de messias) vóór Pesach zal aankomen, omdat het een tijd van verlossing is. Ik weet zeker dat masjiach tegen Pesach zal komen en ons zal redden, zoals G*d ons redde tijdens de Exodus.”

Tsja. Israël heeft nogal een traditie met mogelijke maar mislukte messiassen. En dan heb ik het niet eens over de meest succesvolle, Jezus. Of over Mozes, die nimmer het Land bereikte. Maar tijdens de opstand tegen de Romeinen maakte Bar Kochba zijn faam niet waar, vier eeuwen geleden was Sjabtai Zvi evenmin de droomkandidaat, en anderhalve eeuw geleden was de chassidische rabbijn Menachem Mendel Schneersohn evenmin Redder van de Wereld.

Dat Litzman mensen aanzet tot tesjoeva [geestelijke inkeer, red.] kan nooit kwaad. Dat hij met zijn herderspraatje half Haifa, waar hard gewerkt wordt aan een vaccin, in zijn hemd zet, dat is hoogstens onhandig. Dat Litzman chassied is – ik gun ieder zijn godsdienstuitleg. Maar zodra godsdienst de gezondheidszorg raakt, vrees ik voor de geestesgesteldheid van de dienstdoende geestelijke. Om het naar Nederland te verplaatsen: je hebt brave ministers van de ChristenUnie, maar als het aan sommige leden van hun achterban lag, had half Putten straks weer polio. Deze Israëlische minister Yaakov Litzman kwam eerder met de gotspe dat homo’s en lesbo’s dansen rond het Gouden Kalf. Nu zegt hij dat corona geen kwaad kan want binnenkort komt masjiach ons tóch allemaal redden. Wat is dan het verschil met Putten waar men inentingen weigert omdat g*d tóch zorgt voor ons allen? Inderdaad: dat in Nederland zo’n gek nooit over Gezondheidszorg zou gaan.

Nu al Exodus, het Gouden Kalf, Mozes en de uittocht uit Egypte langskwamen, kunnen we niet meer om de vraag heen: is dit coronavirus de elfde plaag die de hele wereld tot inkeer zal brengen en bevrijden? Neen. Allesbehalve.

Ook die tien plagen immers kwamen en gingen als dit virus: spontaan, muterend, en in een logische volgorde. De ontplofte vulkaan van Santorini, nu nog te herkennen aan de kraterrand die ervan over is, veroorzaakte met asregens en dagenlange duisternis een kettingreactie in het fragiele Egyptische eco-systeem, waar de hele civilisatie was geconcentreerd in de Nijldelta.

Plagen als levensles
Het is aantrekkelijk om die plagen als straf van g*d te zien. Alsof de Eeuwige de natuur naar zijn hand zet om zijn volk te bevrijden. Maar als de Eeuwige zo almachtig was, had hij zijn volk toch ook kunnen bevrijden zonder dat hele klokkenspel van die plagen? Maar nee, hij stuurt die plagen als een soort levensles. Niet aan de farao, maar aan de Joden: ‘opdat gij voor de oren uwer kinderen en uwer kindskinderen moogt vertellen, wat Ik in Egypte uitgericht heb,’ zo zegt Sjemot/Exodus 10:2 het treffend. Het doel van die plagen was dus niet de uittocht, maar aanschouwend onderwijs: wie is hier de baas en naar welk volk luistert die. Een beetje sadisme is daarbij de Eeuwige niet vreemd: zoals een kat speelt met een muis liet ‘ik-ben-die-ik-ben’ de farao meermaals het vertrek der Israëlieten weigeren, zodat-ie die farao weer met een volgende plaag kon treffen. Heerlijk.

De ‘eser ha makot’ zoals wij die plagen noemden, begonnen met de harde knal van de ontploffende vulkaan, die heel Egypte, om de hoek, onder de as bedekte die er nu nóg ondergronds ligt: de ‘upper Minoan ashes’ in geologentaal. De door de wind meegevoerde assen en gassen leidden tot hevige regen die de Nijl door de meegevoerde leem ondrinkbaar maakte, mogelijk zelfs roodgekleurd door de giftige rode alg die vervolgens woekerde. ‘De hele rivier stonk ervan en de Egyptenaren konden het water niet meer drinken,’ zegt Ex. 7:21. Een betere omschrijving van een ecologische ramp is er niet. Ofwel: plaag één.

De erop volgende ecologische kettingreactie liet vissen sterven en kikkers vergeefs een goed heenkomen zoeken (plaag twee), hetgeen weer steekvliegen en muggen vrij spel gaf (plaag drie en vier) die weer ziektes overbrachten waar het vee van stierf en de mensen akelige bulten van kregen – plaag vijf en zes. Door het vulkaanstof was het donkerder en kouder, met hagel als gevolg (plaag zeven) die de oogst op het veld vernielde, niettemin prima te kanen door de in deze tijd van het jaar uit Afrika overstekende sprinkhanen – plaag acht. En het was al zo donker, zie plaag negen. Wie dit allemaal onzin vindt, of toeval: op 18 mei 1980 ontplofte de vulkaan St. Helens in de staat Washington op een wijze, vergelijkbaar met de Santorini-knal. De chemische samenstelling van de uitgebraakte vulkanische as veroorzaakte, en in dezelfde volgorde, exact dezelfde plagen als de Bijbelse toentertijd in Egypte: kikkers, enorme hagelbuien, massale veesterfte, huidirritatie (zweren) en een dikke, verstikkende duisternis.

Oudste kind de klos
Maar die tiende, de eerstgeborenen die het eerst stierven, dat is nog een puntje. Tenzij je weet hoe in Egypte de sociale hiërarchie binnen het gezin was: het oudste kind kreeg het meeste eten (en was dus bij door meeldauw vergiftigd graan het eerste dood). Zelfs in de Dode Zeerollen wordt nog gewaarschuwd álle vochtige, door meeldauw aangetaste graan rigoreus te vernietigen. Maar ook had de oudste het recht in het onderste bed te slapen. Zodat die bij zware giftige gassen het eerste de pineut was. Of, slapend op het dak, bij een aardbeving de laatste was die vluchten kon.

Waarom werden Joden dan niet getroffen? En waarom kwamen die antisemitische steekmuggen ook niet bij hén langs? Behalve dat we nu weten dat wij het rond Pesach waarschijnlijk veel te druk hadden met de schoonmaak, de dubbele afwas en de matze-bereiding om nog naar bed te kunnen. Volgens de gelovige uitleg uit de midrasj was die tiende plaag werkelijk een g*ddelijke wraak omdat die farao immers had gedreigd alle Joden uit te moorden. Dus stuurde die als slot van de kettingreactie een soort corona. Alleen is dat dan wél, als enige, een kwestie van geloof.

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.