De illusie van de status quo – column Leonard Ornstein

Met de zogeheten ‘erkenning van een onafhankelijke Palestijnse staat’ voor de boeg doet Leonard Ornstein even een stapje terug. Hoe is Israël in deze situatie verzeild geraakt en vooral: hoe komt het land hier uit?

De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties zal komende week Palestina erkennen als staat. Het is een symbolische erkenning. Een onafhankelijk land is Palestina dan niet en een tweestatenoplossing is verder weg dan ooit. Grote landen als Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Australië en Canada zullen ook vóór stemmen. Het is een grote nederlaag voor de Israëlische diplomatie.

De erkenning van Palestina had moeten plaatsvinden op het moment dat er een tweestatenoplossing in zicht was geweest en beide landen vreedzaam konden samenleven. Daar had die erkenning een grote bijdrage aan kunnen leveren.

Het vredesproces is zorgvuldig gemold. Eerst door Yasser Arafat die in juli 2000 in feite vrede dwarsboomde. Dat najaar startte daarna ook de tweede intifada. De laatste 25 jaar is er nauwelijks nog zicht op een oplossing. De afgelopen twee jaar waren dramatisch desastreuze jaren van haat en oorlog. Met zowel van Palestijnse als Israëlische zijde een onverzoenlijke opstelling.  

Hoop

Tien jaar geleden lagen er nog kansen. Maar die werden verprutst. September 2016: Benjamin Netanyahu, premier van Israël, bezocht Den Haag. Vriendelijk werd hij ontvangen door de koning. hij ontmoette premier Rutte en PvdA- minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders. Er was nog hoop op betere tijden.

Later die dag: goed beveiligd, op een bovenkamer in een Haags hotel werden enkele journalisten voor een gesprek ontvangen. Ik mocht er bij zijn. Het werd een anderhalf uur durende monoloog waarbij Netanyahu continu met veel ironie duidelijk maakte wat zijn wereldbeeld was: we hebben jullie Nederland en de andere Europeanen niet meer nodig. Mooi dat een land als Nederland in 1973 solidair met de Joodse staat was geweest tijdens de Jom Kippoeroorlog. Maar de tijden zijn veranderd, zo maakte hij duidelijk.

Israël had er volgens zijn premier meer baat bij zich te richten op landen als China, India en Rusland. Stuk voor stuk landen die weinig belangstelling hadden voor een vredesakkoord, en die vooral interesse hadden in samenwerking op het gebied van hightech (en defensie). Hij gokte op een Israël met vijanden om zich heen, maar met rijke vriendschapsbanden met landen ver weg.

Andere focus

Netanyahu’s Nederlandse gesprekspartners mochten dan hardnekkig vragen naar het vredesproces, het interesseerde hem niet bijster hoe dat vredeproces verliep. En bovendien: dat het vredesproces was vastgelopen, dat was niet de schuld van Israël, maar van de Palestijnen zelf.

De premier van Israël liet het groepje Nederlandse journalisten verbijsterd achter. Netanyahu had een andere focus gekregen op het conflict. Voor hem was een soort permanente status quo met de Palestijnen het maximaal haalbare en kennelijk het meest realistische en werkbare scenario. Alsof dit eeuwig kon duren.  

Status quo

Het vredesproces lag stil. De verdeel- en heerspolitiek was al langer gaande. Een Palestijnse staat was verder weg dan ooit. Hamas en de Palestijnse Autoriteit waren water en vuur. Op de West Bank verzoop het bestuur in corruptie onder leiding van Mahmud Abbas. In Gaza mocht Hamas met ijzeren vuist het gebied besturen. Hamas was (en is) een meedogenloze terreurorganisatie en dat in Gaza mensenrechten grof werden geschonden werd op de koop toe genomen.

Ik zie nog de beelden voor me: Palestijnse opponenten van Hamas die wreed waren gedood en met een touw om hun nek aan een brommer gebonden door de straten van Gazastad werden gesleurd. In Israël zag men de beelden, maar tja, dat was een interne zaak. Alle alarmbellen hadden juist moeten rinkelen in Israël.

Ondertussen bouwde de terreurbeweging gestaag aan een eindeloos tunnelcomplex. We weten nu waarom. Het gebied werd bewapend vanuit Iran. Hamas bleef oppermachtig in Gaza en ontving via Qatar – naar later bleek – met instemming van Netanyahu miljarden. Hamas had juist financieel de pas afgesneden moeten worden en had ontwapend moeten worden toen het nog kon. Netanyahu speculeerde kennelijk erop dat de onderlinge Palestijnse verdeeldheid een welkome bijdrage aan een langdurige status quo zou bijdragen.

Horizon

Dat idee van een status quo was een grote misrekening. De bezetting van de West Bank werkte niet. Geen volk wil onder de bezetting van een ander volk leven. En Gaza werd nooit wat het tussen 2000 en 2023 had kunnen en moeten worden: het Singapore van het Midden-Oosten.

De Palestijnse vlag gaat deze week in New York in top. Maar de vrede is verder weg dan ooit. De status quo is doorbroken. Niet door vrede, maar door Hamas-terreur en geweld van beide kanten. De val naar beneden is ingezet sinds 7 oktober 2023 en duurt voort. Harmonieus samenleven is een heel, heel verre horizon. Bijna onvoorstelbaar.

Alleen nieuw leiderschap met geloof in democratie en met oprechte Israëlische en Palestijnse leiders kan die horizon nog zichtbaar maken.