Hoe Streits matzefabriek uit Manhattan verdween

Honderd jaar nadat Aron Streit zijn bakkerij opende aan de Lower East Side van Manhattan, werd het verhaal van zijn bedrijf onderwerp van een film: Matzo and the American Dream. De film belicht niet alleen de transformatie van wat later de iconische Streit’s fabriek zou worden aan 150 Rivington Street, maar ook van een buurt van Joodse immigranten naar een trendy wijk waar de drukbezochte trendy bars en de prijzige appartementen de thuisbasis zijn van hippe millennials.

Regisseur Michael Levine, die de buurt uit zijn jeugd kent, voelde dat er een verhaal zat rond de oude matzebakkerij. Het resultaat is een documentaire over het verdwijnen van de fabrieken in Manhattan en de gevolgen voor de arbeiders uit de buurt en voor het Joodse karakter van de buurt. Toen hij aan zijn film begon, kon hij niet weten dat 2015 een cruciaal jaar zou worden voor zijn onderwerp.

Tien jaar nadat Streits bakkerij de deuren opende, opende hij en zijn zoons Jack en Irving Streit’s Matzo Co., dat zou uitgroeien tot de basis van een kosjer imperium van vier aangrenzende gebouwen in de Lower East Side en een fabriek in New Jersey. Streit’s is vandaag de dag de grootste – en nog slechts de enige – matzefabriek in particuliere handen in de Verenigde Staten. En alhoewel de productie zich uitbreidde tot zaken als soep en pannekoekenmix, die buiten Manhattan worden gemaakt, bleef de matzebakkerij uit loyaliteit aan de buurt in Rivington Street.

Het bedrijf wordt bestuurd door Alan Adler, Aron Yagoda – net als Adler een vierde generatie Streit – en Aaron Gross (vijfde generatie), die al twintig jaar voor Streit’s werkzaam is. Over verhuizing en verkoop van de gebouwen aan de Lower East Side is vaak gesproken, maar steeds kon de druk worden weerstaan. “Iedere keer als we de familie – er zijn nu elf aandeelhouders –  de vraag stellen: ‘willen jullie verkopen, willen jullie een nieuwe matzefabriek bouwen? is het antwoord nee”, aldus Adler.

Maar zaken doen op Rivington Street werd een steeds grotere uitdaging. De machines verouderden, onderdelen gingen vaak kapot en moesten met de hand nieuw worden gemaakt, omdat reserveonderdelen niet meer bestaan. En nieuwe ovens pasten niet in de oude gebouwen. In de tussentijd rekenden concurrenten uit Israël en de VS, met modernere fabrieken, een lagere prijs voor matzes en veroveren een groter deel van de markt.

Matzo and the American Dream legt dit allemaal vast, van de arbeidsintensieve verpakkingshandelingen, die de kosten hoog houden tot de uitdagingen van productie in een straat die gemaakt is voor paard en wagen verkeer uit het begin van de twintigste eeuw en niet voor grote vrachtwagens met achttien wielen, die grote ladingen komen inladen en afleveren.

Als de film een grote ster heeft, dan is het wel Anthony Zapata, die in 1983 bij Streit’s in dienst kwam nadat Jack Streit hem voorbij zag lopen op Rivington Street en tegen de toen 19 jaar oude Zapata riep: “Hé, Italiaantje, zoek je een baan?” In de documentaire vervult Zapata – in werkelijkheid uit Puerto Rico – als een matzerondvaartbootkapitein, die de kijker door de fabriek leidt en trakteert op kleine arbeiderswijsheden. Hij legt uit hoe anders zijn leven zou zijn geweest als hij de oude Streit niet op straat was tegengekomen. Met trots spreekt hij over het bedrijf en zijn collega’s, over het prima loon dat er werd betaald en over de kinderen die hierdoor konden gaan studeren, soms met extra financiële steun van de familie Streit. Maar zijn toon in de film is fatalistisch en profetisch tegelijk. Nog voor hij kon weten dat de fabriek ging sluiten, wist hij dat het einde nabij was. “Hoe vindt iemand als ik vandaag nog een baan?” vraagt de nu 50-jarige zich af.

Het onroerend goed aan Rivington Street werd in januari 2015 alsnog voor 30,5 miljoen dollar verkocht en sloot hetzelfde jaar zijn deuren. De gebouwen worden binnenkort met de grond gelijk gemaakt. Op de plek van de oude matzefabriek verrijst een apartementencomplex van zeven verdiepingen met winkels op de begane grond. “Het werd steeds moeilijker om daar winst te maken”, verklaart Adler. “Het was een moeilijke beslissing, maar uiteindelijk begrepen zelfs de mensen, die een emotionele band met die plek voelden, dat we moesten verhuizen”.

De matzes voor deze Pesach werden voornamelijk in een tijdelijke faciliteit geproduceerd, vijftig kilometer van Manhattan, waar een nieuwe fabriek wordt gebouwd. En alhoewel de medewerkers van Streit’s werk aangeboden kregen, zijn de meesten bij gebrek aan eigen vervoer niet in staat om mee te verhuizen.”Ik weet niet waar Anthony [Zapata] is. We hebben het contact verloren,” zegt Adler. “Als je iets van hem hoort, vertel hem dan dat we een baan voor hem hebben”.

De film gaat deze week in de VS in première. Klik hier voor de officiële trailer.

Gebakken matzes rollen uit de oven van de Streits fabriek in Manahttans Lower East Side (datum onbekend).

Een oude advertentie voor Streit’s matzos.