Echt heldendom – column Femmetje de Wind

Mijn vader had er een uitgesproken mening over: laf zijn is de grootste fout die een mens kan maken. Niet opstaan tegen onrecht en geweld zag hij als een doodzonde. Dat alles werd natuurlijk steeds gebracht met de onderliggende boodschap dat hijzelf wel lef had getoond in de oorlog. 

Dat deed iets met mij. Ik heb lang geworsteld met de vraag of ik wel genoeg lef zou hebben als het erop aankomt. Als kind fantaseerde ik daarover. Ik zou mijn familie, maar zeker ook onbekenden redden als er ooit weer oorlog uitbrak, ook met gevaar voor eigen leven. Daarbij hoorde fantasieën over verzet, de wapens opnemen en vechten in het Israëlische leger als ze me nodig zouden hebben. In mijn fantasie was ik een heldin. Maar zoals Freud al zei: all men are heroes in dreams. 

Op internet circuleren nu filmpjes waarin moedige Iraanse vrouwen hun hoofddoek afdoen en de confrontatie aangaan met hun omgeving. Een vrouw roept dat het niet haar probleem is als de man opgewonden raakt van een pluk loshangend haar. Een man fulmineert: “Dit land heeft wetten.” De vrouw antwoordt: “Slavernij was ooit ook een wet. En een slechte wet moet je niet gehoorzamen.” Ik ben enorm onder de indruk van zoveel lef en deel het filmpje meteen op Instagram. Tegelijk voel ik me machteloos en onthand. Want wat is dit gebaar in het licht van echt heldendom?

Heldendom ziet er vaak uit als iemand die onder grote druk, tegen het licht van goed en kwaad, het juiste doet. Een Navalny die nadat hij vergiftigd was in het buitenland terugkeert naar Rusland om oppositie te voeren tegen Poetin. Wie hem nu nog in Rusland openlijk steunt maakt zich schuldig aan ‘extremisme’. Vrouwen in Iran die voor het oog van de camera hun hoofddoek verbranden. 

Meteen rijst ook weer de vraag: wat zou ik doen als ik in Iran zou wonen? Of in Rusland? Ik prijs mezelf gelukkig dat ik niet op de proef wordt gesteld, want ik vrees dat mijn jeugdige bravoure inmiddels niet meer om het lijf heeft dan bezorgdheid en angst. Maar heb ik de luxe eigenlijk wel om te denken dat we ons afzijdig kunnen houden van het onrecht in de wereld, omdat het ver van ons bed is? 

De Brits Iraanse CNN-journalist Christiane Amanpour liet een langverwacht interview met de Iraanse president aan zich voorbij gaan omdat hij eiste dat ze een hoofddoek droeg. Critici zeggen dat het een gemiste kans is, maar ik vind het heldhaftig, een gebaar van solidariteit naar alle vrouwen in Iran. 

Ook wij kunnen iets doen. Al is het maar een Instagram-post waarin we onze steun betuigen met de helden daar. Iets kleins doen is altijd beter dan wegkijken. Wegkijken brengt ons niets. Je mond houden als je zou moeten spreken, hopen dat het goedkomt door te doen alsof iets niet bestaat: allemaal onderdeel van een korte termijn visie. Kijk maar naar de Russen nu. Je onttrekken aan de oorlog en de verantwoordelijkheid die je daarin hebt, lijkt eerst misschien een goed idee, totdat die oorlog je inhaalt en je ineens geen andere kant meer op kunt, dan naar het front. 

Ik reken mezelf niet al te rijk, gezien de geschiedenis van mijn familie in Europa. Niet al te lang geleden werden wij hier in Nederland ook vervolgd. Niemand is gevrijwaard van onrecht, de vrouwen van Iran niet, de mannen van Rusland niet en ook wij in het vrije Westen zijn niet immuun voor de krankzinnigheid van dictators. En daarom moeten we ons bemoeien met onrecht elders in de wereld. Je ergens mee bemoeien, juist als dat niet hoeft, is namelijk de essentie van echt heldendom. 

Lees ook:
Huiswerk – column Femmetje de Wind
‘“Mam, juf Judith heeft gevraagd of ik het oorlogsverhaal van opa kan opschrijven?” Mijn dochter uit groep acht kwam thuis met deze huiswerkopdracht. Mijn vader, die eenentwintig jaar was toen de oorlog uitbrak, leefde toen al ruim tien jaar niet meer. Maar ik kende zijn verhalen door en door. En zo goed als het ging probeerde ik met haar het verhaal van opa te reconstrueren…’

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.