Gevelsteen Deldense synagoge opgeknapt

Een overgebleven gevelsteen van de synagoge van Delden is opgeknapt en wordt sinds kort tentoongesteld. De onthulling van de steen vond onlangs in het Twentse stadje plaats, waar geen Joodse gemeenschap meer woont maar waar de herinnering aan hen wordt bewaard. Op initiatief van de Raad van Kerken ter plaatse is de historische plaquette terug en heeft het een plek gekregen in de hal van de Stadshagen. Sommigen twijfelen echter aan de echtheid van de steen.

De Raad van Kerken in Delden wordt vertegenwoordigd door onder meer Ype de Jong. Hij is jarenlang in de weer geweest met de steen. “In 2017 hebben we onderzocht of we Stolpersteine in Delden kunnen leggen ter nagedachtenis aan de inwoners die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd en vermoord,” zegt hij tegen Tubantia. “Dat is in 2019 gelukt. Bij het onderzoek ontdekten we dat er nog ergens een gevelsteen van de oude synagoge moest zijn.”

Speurtocht

Het was even goed zoeken, maar uiteindelijk bleek de gevelsteen in de kelder van de Oudheidkamer Twente in Enschede te liggen. Vervolgens werden de beheerder ervan overtuigd om hem in bruikleen te geven.”Er waren de nodige voorwaarden aan verbonden. Uiteindelijk slaagden we erin burgemeester Ellen Nauta bereid te vinden de overeenkomst te ondertekenen en namens de gemeente de verzekering te regelen,” aldus een trotse De Jong tegen de krant.

Het was hierna zoeken naar een geschikte plek om de steen van de voormalige synagoge, die in 1963 werd afgebroken, te laten zien. “We kwamen uit op de hal van de Stadshagen, naast de bibliotheek. Deze is overdekt, openbaar toegankelijk en bevindt zich op een steenworp afstand van de plaats waar de synagoge stond. De perfecte locatie.” De steen is bevestigd in een glasplaat die aan de muur hangt, met een korte omschrijving erop. Een uitgebreider verhaal hebben vrijwilligers op de site van Stolpersteine Delden gezet.

Delden kende Joden vanaf de achttiende eeuw. De sjoel werd in 1860 gebouwd aan de Noordwal, waar hij tot aan de bange jaren ’40-’45 dienst deed. Het stadje telde toentertijd 56 Joodse inwoners, waarvan na de Sjoa slechts een handjevol terugkeerde. In 1963 werd het huis van samenkomst gesloopt, waarna de gevelsteen werd behouden. Die werd uiteindelijk bewaard in de Oudheidkamer Twente in Enschede, waar hij in de kelder lag.

Twijfel echtheid

Volgens amateurhistoricus Dick Lohuis moet getwijfeld worden aan de echtheid van de steen. Want heeft hij wel in de gevel gezeten? “Hij is zo gaaf dat dit bijna niet mogelijk is en ik heb niemand kunnen vinden die zich dat kan herinneren. Ik vermoed dat het plan er altijd wel was om de steen in de gevel te metselen, maar dat er geen geld was.” Lohuis heeft geen beeldbewijs. “De enige bekende foto van de synagoge is van een afstand genomen van de achterzijde. De straat was zo smal dat het niet mogelijk was het pand op de foto te zetten. In die tijd waren er geen groothoeklenzen.”

Voor initiatiefnemer De Jong maakt de twijfel van Lohuis niets uit. Hem gaat het ook om de symbolische waarde van dit object, zo zegt hij tegen Tubantia. “De gevelsteen staat wat mij betreft symbool voor de Joodse gemeenschap van Delden die er niet meer is. Het is ook onze bedoeling om mensen op die manier te laten stilstaan bij de verschrikkelijke gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog.” Hij doelt ook op andere oorlogen in de wereld, zoals in in Gaza en Oekraïne. “Ik denk niet dat de mensen genoeg stilstaan bij de gevolgen van oorlog. Hopelijk brengen we daar op kleine schaal wat verandering in.”