Een inspirerende Dinstein in het Vredespaleis – column Hanneke Gelderblom
In Amsterdam was afgelopen zondag, de nationale herdenking bij het beroemde Sjoa-monument, in de stromende regen dit keer. ‘Nooit meer Auschwitz’ geeft de boodschap weer die dit monument moet uitstralen. Met het gebroken glas, gemaakt door wijlen kunstenaar Jan Wolders, is het een kernachtig symbool voor de gebroken Joodse gemeenschap. Immers, na Polen zijn in Europa relatief gezien de meeste Joden uit Nederland weggevoerd en nooit meer teruggekomen.
In het Vredespaleis
Sinds 2005 is 27 januari de internationale, door de Verenigde Naties vastgestelde Holocaust gedenkdag. Het is de datum waarop het vernietigingskamp Auschwitz werd bevrijd. Deze week was op maandag, de dag erna, in het Vredepaleis voor het eerst ook een Haagse Sjoa-herdenking. Voor mij was de reden om te gaan niet zozeer om aanwezig te zijn voor de gebruikelijke verhalen, maar om de lezing van de Israëlische professor Yoram Dinstein te kunnen bijwonen. Het ging over ‘De invloed van de Holocaust op de ontwikkeling van internationale wetgeving’.
‘Genocide’
Dinstein stelde onder meer – en dat gebeurde niet voor het eerst – dat al in 1942 bekend was dat er in Polen en Oost-Europa vernietigingskampen waren. Maar dat werd destijds niet geloofd en mede daarom kregen de pleidooien om de aanvoer van deze moordmachine te stoppen, door de treinen en rails te bombarderen, geen gehoor. Na de bevrijding van Auschwitz en het einde van de Tweede Wereldoorlog werd bij het militair tribunaal in Neurenberg de term ‘misdrijf tegen de menselijkheid’ gebruikt. Dat het specifiek om Joden ging, werd pas in oktober 1945 benoemd. En pas een jaar daarna werd voor het eerst de term ‘genocide’ gehanteerd en werd ook het verdrag genaamd ‘de genocide conventie’ geformuleerd en gepubliceerd (een conventie is een soort internationale wet of een internationaal verdrag), aldus Dinstein in zijn lezing. Hij liet hiermee zien dat wetten, conventies en verdragen een levend mechanisme zijn.
Sui generis
Anno 2019 hebben we dus een verdrag over ‘misdrijven tegen de menselijkheid’ en over ‘asielzoekers op de vlucht zijn voor doodsbedreigingen en de vrees voor vervolging op politieke gronden’. Maar daarnaast is er ook een specifieke ‘genocide conventie’. De Sjoa is volgens Dinstein een vorm van misdaad sui generis – een goede Nederlandse term hebben we niet, het woord uniek heeft een veel te positieve lading.
Natuurlijk is genocide ook een vreselijk misdrijf tegen de menselijkheid. Velen, en vooral buiten de rechtszaal, gooien genocide en misdrijven tegen de menselijkheid echter vaak op een hoop. Daarom is het goed dat het begrip genocide tot een eigen conventie heeft geleid.
De genocide op de Joden is in Duitsland door het in 1933 gekozen nazi-bewind uitgedacht. Het is in de Wanssee Conferentie besproken, in geschriften vastgelegd en vervolgens met technische middelen op grote schaal uitgevoerd. Het essentiële verschil tussen genocide en misdrijven tegen de menselijkheid is dat de Sjoa geen gevolg was van een oorlogssituatie. Het nazi-bewind was namelijk uit op de vernietiging van het Joodse volk. Er was geen sprake van een oorlog om grondstoffen of landsgrenzen, want die hadden de Joden niet.
De Joden moesten van de aardbodem verdwijnen om wie zij waren. Die trieste mijlpaal in de ontwikkeling van misdrijven tegen de menselijkheid moet als zodanig herkend en bekend blijven.
Holocaust uniek
Dat die middag in het Vredespaleis, ook via vragen aan Dinstein, de oorlogsmisdaden tegen de Armeniërs en de massamoord op de Bosnische moslims van Srebrenica aan de orde kwamen, was vanzelfsprekend. De professor bleef kort en kernachtig bij zijn stelling: de Holocaust is weliswaar ook een misdrijf tegen de menselijkheid maar blijft sui generis en verdient daarom voor altijd een eigen en speciale aandacht. Dat verschil leren kennen is daarom van essentieel belang zeker ook voor de jongere generatie.
Mijn conclusie is dan ook dat antisemitisme met de herleving van alle vooroordelen veel krachtiger bestreden dienen te worden, en bovendien daadwerkelijk moeten worden bestraft. Ook in Nederland, waar het steeds vaker de kop opsteekt.
Antisemitisme verafschuwt Joden om wie zij zijn, vaak zelfs zonder dat men een Jood persoonlijk kent. Het is het beginstadium van een kwaad dat uiteindelijk opnieuw tot genocide zou kunnen leiden.
