Het ademt Joods leven in ‘Nesjomme’ – filmrecensie

Niet alleen bevat Nesjomme aloude Joodse woorden zoals achenebbisj, mesjogge, nasjen en naches, maar ook ademt het Joodse leven deze film; het vooroorlogse Joodse leven, welteverstaan. Deze 1,5 uur durende documentairefilm is de moeite waard om te gaan zien, alleen al als je honderd jaar terug wil gaan in de tijd. In die zin is de film ook zeker een tijdreis. Belangrijk wel: Nesjomme is geen geen gezellige film voor in de kerstvakantie.

In Nesjomme staat het dagelijkse leven in Joods Amsterdam van voor de bange jaren ’40-’45 centraal. De fictieve hoofdpersoon Rusha leest brieven aan haar broer Max voor, die naar Nederlands-Indië is verhuisd. De film beging in 1919, wanneer Nederland net uit de Eerste Wereldoorlog kruipt. Het land van handelaren en kruideniers is in die oorlog buiten schot gebleven, en de economie krabbelt langzaamaan weer op. De Joden – veelal werkzaam in de handel en nijverheid – profiteren hiervan.

Interbellum

Chronologisch worden de levensgebeurtenissen waarover Rusha – ingesproken door actrice Rivka Lodeizen – aan haar broer verhaalt, afgewisseld met de hoogte- en dieptepunten van de interbellumjaren. De opkomst van het theater en de film (Tuschinski), de Olympische Spelen van 1928, maar ook het afbranden van het Paleis voor Volksvleit en de Beurskrach van 1929 komen aan bod. Evenals de opkomende dreiging van nazi-Duitsland, dat vanaf 1933 steeds beter voelbaar is, eindigend in de Tweede Wereldoorlog.

Joods proletariaat

Nesjomme geeft ook een goede inkijk in hoe het Joodse leven in Mokum geweest is. De meeste Amsterdamse Joden waren immers werkende armen, vaak ‘het Joods proletariaat’ genoemd. Ze hadden het niet breed, werkten hard en maakten er het beste van. Alledaagse Joodse riten en gebeurtenissen komen voorbij: van een bruiloft tot aan een besnijdenis en van de pesachschoonmaak tot het vieren van Poeriem. Ook de Joodse Invalide, het tehuis voor Joodse oudevandagen, neemt een belangrijke plaats in in de film.

Omslag

Met humor slaan de Joden in de film zich door voor- en tegenspoed. De optimistische sfeer slaat na ongeveer vijftig minuten om wanneer de dreiging vanuit nazi-Duitsland zichtbaar wordt. NSB’ers door de straten, Duits-Joodse vluchtelingen en een Joods nichtje uit Berlijn over de vloer waarvan de ouders vervolgd worden om wie zijn zijn. Uiteindelijk moeten de hoofdpersonen zelf hun koffers pakken: 1941 worden gemaand te werken in Duitsland. Zoals zovelen deden, pakken ze hun spullen en gaan ze mee, de trein in, om vervolgens nooit meer terug te keren.

Onderzoek

Regisseur Sandra Beerends en haar team hebben duidelijk veel aandacht besteed aan onderzoek. Er is veel beeldmateriaal gevonden. Hoewel het om verscheidene beelden en gebeurtenissen gaat, is het op een goede, aansluitende manier aaneen gemonteerd. De muziek – typische klarinet – ademt Joods, maar wordt niet clichématig. Het team werd geadviseerd door experts Bart Wallet (UvA), Emile Schrijver (JCK) en Asjer Waterman (JMW), zodat er geen fouten konden worden gemaakt.

Oranjes

Voor wie bekend is met het onderwerp ‘vooroorlogs Joods Amsterdam’, is deze film een feest der herkenning. Wel is belangrijk dat de sociale geschiedenis van de Joden erin voorop staat: het persoonlijke verhaal van Rusha, ook al is het fictief, vormt de leidraad. Daarna komen de gebeurtenissen die de interbellumjaren in Nederland vormgegeven hebben. Ook interessant: de opvallende rol van de Oranjes in deze film, waarmee vooroorlogs Joods Nederland een speciale band onderhield. Koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prins Bernhard komen langs.

Educatief

Voor wie weinig weet over het Joodse leven van voor de bange jaren ’40-’45 en meer wil leren over hoe dat er toen uitzag, vormt Nesjomme een goede introductie. Ook is de documentaire interessant vanuit het oogpunt voor Holocaust-educatie. Jongeren hiermee kunnen leren dat Joden niet alleen zijn vervolgd en vermoord, maar dat zij voor de oorlog een significante bijdrage levereden aan de samenleving en daar ook onderdeel van waren. Ze draaiden mee en droegen hun steentje bij.

Ernstig

De Joodse wijk, die in de film zo vaak langskomt, bestaat nu vooral uit stenen die de Joden van toen gedenken. Nesjomme brengt hen en de buurt weer tot leven. Tegelijkertijd is de film een tijdreis voor iedereen die deze plek en andere delen van Amsterdam goed kent. Probeer de plekken die je in deze documentaire ziet goed te onthouden en probeer ze he herkennen als je in de stad bent. Ook dat toont de meerwaarde van Nesjomme aan. Tot slot: verwacht niet vrolijk uit de film te komen als je deze gezien hebt. Nesjomme is geen gezellige film voor in de kerstvakantie. Het is een product dat ernstig genomen moet worden.

Nesjomme draait vanaf 2 januari 2025 in verschillende bioscoopzalen in heel Nederland