Joods Werkdorp Wieringermeer zit in de lift

‘Wanneer je namen blijft noemen en vermelden, blijven de personen om wie het gaat ook een beetje in leven.’ Met dat motto is Rob Warnars (73) uit Alkmaar dit jaar begonnen aan een helse klus: uitzoeken wie er tussen de oprichting in 1934 en sluiting door de Duitsers in 1941 allemaal in het Joods werkdorp in Slootdorp – Wieringermeer – hebben gewoond. De teller van mensen die hij heeft kunnen traceren, staat intussen op 901. “Het is wel monnikenwerk, hoor, een uitputtend spitkarwei”, stelt het bestuurslid van de Stichting aankoop en exploitatie van voormalig Joods werkdorp Slootdorp-Nieuwesluis. Die stichting wil het rijksmonument liefst van de particuliere eigenaar kopen om er een museum-herinneringscentrum te kunnen vestigen.

Rechercheur
“Je duikt overal in archieven. Ploegt papier na papier, mapje na mapje door. Zoeken, wroeten, ook digitaal. Hele middagen ben ik er zoet mee. Zelfs toen we bij onze kleinkinderen in Amerika op vakantie waren, kroop ik achter de computer. Af en toe voel je je net een rechercheur.” Ze hadden hem van tevoren gewaarschuwd: als je ermee start, laat het je niet meer los. “De mensen die zeiden: pas op, het is een besmettelijke ziekte, ze hebben gelijk. Wanneer het eenmaal onder je huid kruipt, raak je het niet meer kwijt. Het neemt je te pakken, het is heel dankbaar werk.” Een kaartenbak met honderden namen van Jan Pieter Vorsteveld, medeauteur van een boek over het werkdorp, hielp hem een behoorlijk eind op weg. Via uitvoerig onderzoek, waarbij hij zoal stuitte op politiebrieven, handgeschreven Rode Kruis-registers, adressenbestanden, namenlijsten van razzia’s, transportlijsten naar vernietigingskampen plus (pas)foto’s heeft Warnars dat aantal aardig aangevuld.

De namen zijn bedoeld voor twee wanden die ooit een plek moeten krijgen in het voormalige werkdorp, gesticht en betaald door de Joodse gemeenschap. Een wand met alle namen van Joodse vluchtelingen die ooit een vakopleiding tot timmerman, metselaar, smid, kok, bakker of agrariër in het werkdorp hebben gevolgd om hun uitreismogelijkheden te vergroten. Plus een wand met namen van ex-bewoners, circa tweehonderd, die – vaak met hun kinderen – naar concentratiekampen werden afgevoerd en daar aan hun eind kwamen.

Voedselvoorziening
“Zestig bewoners is dat lot, toen SS’ers met bussen langs kwamen om mensen op te halen, door toedoen van de toenmalig bedrijfsleider bespaard gebleven. Die mensen mochten in Slootdorp blijven omdat de oogst binnen moest worden gehaald. Daar bleek de bezetter vanwege de voedselvoorziening niet ongevoelig voor.” Dankzij Dolf Bing, een oud-Alkmaarder en professor in Nieuw-Zeeland, is er een nieuwe dimensie aan het namenonderzoek toegevoegd. “Hij vond dat best aardig, al die namen op een lijst, maar stelde dat juist de verhalen van de mensen uit die tijd, veelal tieners en twintigers, de geschiedenis pas echt levend maken. Na die figuurlijke draai om de oren ben ik dus ook daarmee aan de slag gegaan.” Om verhalen te vinden, heb je echter eerst namen nodig.

Inspiratiebron
Een foto van Menno de Vries, een Duitser die trots met een ploeg en twee paarden in de Wieringermeer aan het werk is, is voor Warnars het begin van de speurtocht naar verhalen achter de namen geweest. En een continue inspiratiebron. Warnars stuitte onder andere ook op een ex-bewoner die naar Groot-Brittannië ging, zich aansloot bij de geallieerden en op het strand van Normandië, tijdens D-Day, is gesneuveld. Verder zijn er bijvoorbeeld zeven Nederlanders en een Duitser geweest die vanuit de dienst werkvoorziening in Amsterdam naar Slootdorp zijn gestuurd, terwijl het werkdorp al door de Duitsers was ontruimd en iedereen bleek te zijn vertrokken.

Documentairemaker
De vondst van de mogelijk laatste nog in leven zijnde ex-bewoner in Israël, door documentairemaker Frans Bromet met wie de stichting samenwerkt, is volgens Warnars “ongelofelijk”. “We dachten dat iedereen die daar ooit heeft gewoond, overleden zou zijn. Dit bracht ons, het bestuur, in complete juichstemming. Wat ik weet is dat de meneer, een 94-jarige Duitser, na Slootdorp naar Gouda is vertrokken. Daarna is hij van de radar verdwenen. Misschien heeft die man prachtige verhalen van toen, om ooit via het museum door te kunnen geven.” De gevonden ex-bewoner leeft in een kibboets, is nog helder en wil graag over zijn leven in het werkdorp vertellen. “Het ultieme zou zijn als we hem een keer in Slootdorp zouden kunnen laten terugkeren. Geen idee of dat qua leeftijd en gezondheid mogelijk is.” Hoewel Warnars denkt dat hij wat betreft het aantal namen dicht bij de eindstreep is, blijft hij beslist niet stil zitten. “Je wilt volledig zijn, niemand vergeten of overslaan. Dus de onrust in mij en de drang om door te zoeken blijft. Nee, de besmettelijke ziekte is niet zomaar over.”

In handen krijgen
Via sponsoring, donateurs, fondsenwerving en subsidie wil de Stichting aankoop en exploitatie voormalig Joods werkdorp Slootdorp-Nieuwesluis aan geld komen om het rijksmonument uit 1934 in handen te krijgen. Het gaat om het hoofdgebouw en grond daar omheen. De zestien barakken zijn bij sluiting van het werkdorp door de Duitsers in 1941 gesloopt door buurtbewoners. Zij waren bang dat er anders een opleidingscentrum voor ‘NSB-boeren’ zou komen. Doel van de stichting van Noord-Hollandse Joden (circa driehonderd) is in het pand een regionaal museum of centrum voor cultuuractiviteiten en educatie over de Holocaust, tolerantie en verdraagzaamheid te huisvesten. Ook een herinneringscentrum moet er volgens plannen van de stichting onderdak krijgen. Lukt het om het gebouw van de particuliere eigenaar te kopen, dan is verhuur van ruimtes voor exposities, filmvertoningen, lessen, een café of restaurant – met kosjere keuken – of souvenirwinkel en groepskampen eventueel ook een optie. Om het Joods historisch erfgoed te kunnen kopen, is naar verwachting minimaal anderhalf miljoen euro nodig.’

Bron: Noord-Hollands Dagblad

Vandaag houdt de stichting een open dag in het werkdorp.